1-мавзу: Кириш. Иммунология фани (предмети) ва вазифалари

4-мавзу: Иммун тизимининг периферик органларининг морфофункционал 
характеристикаси 
Режа: 
1.Иммун тизимининг периферик органлари 
2.Лимфоцэпитеал ҳосилалар тизими 
1. Иммун тизимининг периферик органлари 
ИТнинг периферик органларига 
қора талоқ, лимфатик тугунлар ҳамда ҳосилалар, 
миндалинлар
кириб, улар ичида Т ҳамда В зоналар (ҳудудлар) бўлиб, унинг ичида мос 
равишда Т- ҳамда В- лимфоцитлар етилади.
Талоқ
– асосий магистрал томирлар бўйлаб қон оқими йўлидаги чап қовурғада, 
қориндан чапда жойлашган қон ишлаб чиқарувчи шунингдек иммун тизимининг 
преиферик органи. Ҳар куни у орқали 800 мл қон ўтади. Бу қон оқими йўлига бевосита 
тушиб қолиб ҳалок бўлган формен элементлар ва микроорганизмлар, бегона (ёд) оқсиллар 
учун қудратли фильтр ҳисобланади. Талоқ антигенни ичкарига киритишдаги 
антителаларнинг асосий манбаи саналади. Айнан талоқда бошқа органдагиларга нисбатан 
аввалроқ антигенларни киритишга JgM синтези бошланади. Талоқ лейкоцитлар ҳамда 
макрофаглар билан фагоцитозни стимулловчи омилларни ишлаб чиқаради.
Талоқ ташқи томондан бириктирувчи тўқимали капсулалар билан ўралган бўлиб, 
ундан тўсиқлар (пойдеворлар) – трабекуллар тарқалади. Талоқ таркиб топишининг 
характерли жиҳати қизил ҳамда оқ пульпалар – икки гистологик жиҳатдан фарқланувчи 
қисмлар бўлишидир. Оқ пульпа (бузоқча мальпигиевлари) эксцентрик жиҳатдан артериал 
канали атрофида жойлашган лимфоцитлар тўпланишидан иборатдир. Қизил пульпа катта 
миққдордаги эритроцитларнинг, шунингдек макрофагларнинг, мегакариоцитларнинг 
лимфоцитларнинг оқ пульпасидан шу ерга кўчиб ўтувчи гранулоцитларининг тўпланиш 
жойидир. Қизил ҳамда оқ пульпалар орасида муайян чегара йўқ ва улар орасида қисман 
хўжайра алмашинуви рўй беради.
Иммунологик вазиятларни (ҳолатларни) таҳлил қилиш учун оқ пульпа ҳамда оқ ва 
қизил пульпалар орасидаги чегаравий ҳудуди анчайин қизиқдир. Айнан шу ерда Т-ҳамда 
В-лимфоцитлар тўпланади. Т-хўжайралар периартериал муфталарни ҳосил қилган ҳолда 
артериоллар атрофида жойлашади. В-хўжайралар оралиқ, маргинал ҳудудларда 
жойлашган ҳомила марказларини таркибига киради. қизил пульпада шунингдек 
лимфоцитлар ҳамда плазмоцитлар учрайди, аммо улар мазкур ҳудудда морфологик 
жиҳатдан тўпланадиган тўдаларни ҳосил қиламайди. Қизил пульпанинг лимфоцитлари 
веноз синуслари орқали талоқни ташлаб кетадиган Т-хўжайралар саналади. Ушбу 
ҳудуднинг плазмоцитлари ҳомила марказларидан чиққан дифференцировкасини якунига 
етказган В-хўжайралар саналади.
Лимфоцит тугунлар – биологик фильтрлар вазифасини бажаради. Улар лимфатик 
оқимларга тўқима ҳамда органлардан лимфоцит томирлар бўйлаб лимфалар тўпланиши 
йўлида жойлашади. Улар яхши ҳимояланган жойларда ва буғимлар соҳасида 
жойлашади. Тугунлар ўлчами инсонда меъёр шароитларида 3 дан 30 мм гача ўзгариб 
туради. 
Тугун ташқи томондан бириктирувчи тўқимали капсула билан қопланган. Бевосита 
капсула остида четки (четли, четда жойлашган) синус жойлашаган бўлиб, у ерга 
периферия билан лимфоцитларни олиб келувчи лимфа оқиб келади. Четки синусдан лимфа 
хўжайралар билн бирга орган қаланлигини тешиб ўтиб сўнгра эфферент томирда 

---

тўпланадиган оралиқ синусларга ўтади. Томирнинг чиқиш жойи тугун дарвозаси деб 
аталади. Дарвоза орқали тугун ичкарисига қон ташувчи томирлар ўтади. Тугуннинг 
лимфоид тўқимаси қобиқли қаватга (пўстлоқ) ҳамда мия моддасига (медулга) бўлинади. 
Пўстлоқ қавати бирламчи ва иккиламчи фолликулаларга тўпланган лимфоид 
хўжайраларнинг жипс ўрами билан характерланади. Бирламчи фолликулалар органнинг 
табиий гистологик тузилишидан иборатдир. Иккиламчи фолликулалар (кўпайишнинг 
ҳомила марказлари) фаол пролифелирация соҳасига оид хўжайралардан иборат шаффоф 
марказий қисмнинг бўлиши билан ажралиб туради. Иккиламчи фолликулалар орган ичига 
антигенлар тушишига жавобан ҳосил бўлади.
Антигенлар махсус макрофаглар томонидан эгаллаб олинади. Талоқда четки зона 
макрофаглари қондаги антигенларни эгаллаб олади. Ҳар бир лимфотугун ўзининг артериал 
ҳамда вена қон айланиши тизимига эга. Қон томирларидан махсус юқори эндотелиал 
венулалар (ЮЭВ) Т- ҳамда В-хўжайралар орқали лимфотугуннинг паракортикал соҳасига 
боради. Бу Т-хўжайрали лимфотугун. Пўстлоқли соҳа (қисм) В-хўжайралар тўпланишига 
(бирламчи фолликулалар) эга. Лимфотугуннинг пўстлоқли соҳасидаги антигенли 
стимуляциядан сўнг кўпайиш марказларига эга иккиламчи фолликулалар ҳосил бўлади 
(чапда) – бу ерда В-хўжайраларининг фаол пролиферацияси рўй беради. В-хўжайраларнинг 
дифференцировкаси (фарқланиши) антигенларни презентация қилувчи дендритли 
хўжайралар (ДХ) билан жадал таъсирлашиш амалга ошадиган энса (бош) қисмида 
бирламчи В-хўжайра соҳаси пролиферациясидан бошланади. Шаффоф зонада lg
класслари ҳамда соматик мутациялар ўзагариши рўй беради. Бунда ФДХ (фолликуляр 
дендрит хўжайралар) В-хўжайраларни стимуллаб иммунологик хотирани таъминлайди. 
Иккиламчи В-хўжайра-бластлар плазматик хўжайраларга, ёки хотиранинг В-
хўжайраларига дифференциацияланиши (ўзгариши) мумкин. Лимфоцитлар лимфа 
тугунларини фақат эфферент (чиқарувчи) лимфотик томирлар оқали чиқиб кетади (6 
расм).
4