1-mavzu: kasb psixologiyasining predmeti reja

1. Eksperimental kuzatuv, sistematik kuzatuv yoki korrelyatsion
kuzatuv. Ularni xususiyati shundaki, kuzatuvchi korrelyatsion asosiy o’tish davrlari o’rtasida aloqalarni aniqlaydi. Buning uchun u sara kuzatuvchilarni tanlab, ular bilan ish olib borish ketma-ketligini rejalashtiriladi.
2. Tabiiy eksperiment va kuzatuvlar, suhbat, klinik metod, ayrim
hollarni tushuntirish metodi va hokazolar. Bu metodlar inson xulq-atvorini
xususiyatlarini yuzaga chiqaradi, empirik umumiyliklarga xizmat qiladi.
3. Kvazi-eksperiment. «Oraliq» tabiiy metodlar orqali kuzatuv o’tkazish
bilan qattiq nazoratli kuzatuvlar o’zgarishiga aytiladi.
Pilotaj kuzatuv termini eksperiment jarayonida sinov holatida ko’riladi. Bu
usul asosan eksperimentga kirish vaqtida qo’llaniladi. U qat’iy kuzatuvga muxtoj
emas. Bu usul orqali olingan ma’lumotlar ishonchli emas. Bu narsa ko’pgina
xatolarni oldini olishga yordam beradi.
«Dala sharoitida kuzatish» real xayotdagi o’zgarish holatlarini kundalik
xayotda olib boriladi. O’z holiga ko’ra bu usul kvazi-eksperimentiga taalluqli
deyishimiz mumkin. Chunki uni eksperiment jarayonida nazoratga olib bo’lmaydi.
Tabiiy va dala sharoitidagi eksperiment ilmiy ma’lumotlarni olishni yagona usuli
hisoblanadi. Eksperimental kuzatuvlarni psixologiyada boshqa fanlar singari bir
necha bosqich orqali amalga oshiriladi.
Eksperimentni o’tkazish - bu jiddiy javobgarlikni talab etadi. Kuzatuvchi
ko’nikma va malakalarga ega bo’lishi zarur. Eng zo’r g’oyani ham kuzatuvchi
malakasizligi tufayli buzib yuborishi mumkin. Eksperiment jarayonida kuzatuvchi
sinaluvchiga ta’sir jarayonini tashkillashtiradi. Qonun-qoidalar bilan tanishtiradi,
kerak bo’lsa o’rgatish, tayyorlash ishlarini olib boradi va nihoyat kuzatuvchi
eksperimentdan so’ng sinaluvchi bilan so’rovnoma o’tkazadi (posteksperimental
intervyu):
Statistik metodlarni qayta ishlash, ular bilan ishlash va natijalarning tahlili
– keyingi bosqichdir. Odatda metodlarni qayta ishlash eksperimentni rejalashtirish
bosqichida yoki undan oldin bo’lib o’tadi.