|
14-MAVZU: O’zlikni anglash. Insonning jamiyatdagi o’rni.
Reja
1.Ijtimoiylashuv va shaxs “MEN”i.
2. O`z – o`zini anglash tushunchasi.
3. Begonalashuv tushunchasi.
1 Ijtimoiylashuv va shaxs “MEN”i.
Har birimizning jamiyatdagi o`rnimiz, uning qachon va qanday sharoitlarda paydo bo`lgani, jamiyatga qo`shilib yashashimizning psixologik mexanizmlari
fanning muhim vazifalaridan biridir. Bu jarayon psixologiyada
ijtimoiylashuv yoki sotsializatsiya deb yuritiladi.
Demak, sotsializaqiya yoki ijtimoiylashuv - inson tomonidan ijtimoiy
tajribani egallash va hayot faoliyat jarayonida uni faol tarzda o`zlashtirish
jarayonidir. Sodda til bilan aytganda, ijtimoiylashuv har bir shaxsning jamiyatga
qo`shilishi, uning normalari, talablari, kutishlari va ta’sirini qabul qilgan holda, har bir harakati va muomalasida uni ko`rsatishi va kerak bo`lsa, shu ijtimoiy
tajribasi bilan o`z navbatida o`zgalarga ta’sirini o`tkaza olishi jarayonidir.
Ijtimoiylashuv eng avvalo odamlar o`rtasidagi muloqot va hamkorlikda turli
faoliyatni amalga oshirish jarayonini nazarda tutadi. Tashqaridan shaxsga
ko`rsatilayotgan ta’sir oddiy, mexanik tarzda o`zlashtirilmay, u har bir shaxsning ichki ruhiyati, dunyoni aks ettirish xususiyatlari nuqtai nazaridan turlicha
sub’ektiv tarzda idrok etiladi. Shuning uchun ham bir xil ijtimoiy muhit va bir xil ta’sirlar odamlar tomonidan turlicha harakatlarni keltirib chiqaradi. Masalan, 10 - 15 ta o`quvchidan iborat akademik litsey o`quvchilarini olaylik.
Ularning bilimni, ilmni idrok qilishlari, ulardan ota onalarining kutishlari, o`qituvchilarning berayotgan darslari va unda yetkazilayotgan ma’lumotlar, manbalar va boshqa qator omillar bir xilday. Lekin baribir ana shu
15 o`quvchining har biri shu ta’sirlarni o`zicha, o`ziga xos tarzda
qabul qiladi va bu ularning ishdagi yutuqlari, o`quv ko`rsatgichlari va iqtidorida aks etadi.
Bu o`sha biz yuqorida ta’kidlagan ijtimoiylashuv va individualizatsiya jarayonlarining o`zaro bog`liq va o`zaro qarama - qarshi jarayonlar ekanligidan darak beradi.
Ijtimoiylashuv jarayonlarining ro`y beradigan shart - sharoitlarini ijtimoiy
institutlar deb ataymiz. Bunday institutlarga oiladan boshlab, mahalla, rasmiy davlat muassasalari (boqcha, maktab, maxsus ta’lim o`choqlari, oliygohlar, mehnat jamoalari) hamda norasmiy uyushmalar, nodavlat tashkilotlari kiradi
Ta'rif Psixologiyada shaxsning kimligi, o'zi haqidagi tushunchalar, shuningdek, bu g'oyalar, ya'ni o'z-o'zini hurmat qilgan shaxs tomonidan baholanadigan shaxs haqidagi g'oyalar to'plami sifatida qabul qilinadi. Psixologik tahlilning bir qismi sifatida o'z-o'zini anglash murakkab ruhiy jarayon sifatida qaralishi mumkin, uning mazmuni, har xil kundalik vaziyatlarda va harakatlarda, o'zini tutish shakllarida, inson atrofida bo'lgan odamlar bilan muloqot qilishning barcha usullarida va bu tasvirlarni yagona holistik Ta'lim - men o'zimning "men" tushunchasi. VS Merlinning so'zlariga ko'ra, "o'zini anglashning maqsadi haqiqat emas, balki o'zini o'zi faoliyat mavzusi".
2. O`z – o`zini anglash tushunchasi.
O'z-o'zini anglash - bu maxsus tarkibiy qismlarni o'z ichiga olgan murakkab psixologik tuzilma, V.S. Merlin, birinchi navbatda, uning shaxsiyatining ongini, ikkinchidan, o'zining "men" ning ongini faol, faol tamoyil sifatida, uchinchidan, aqliy xususiyatlari va fazilatlarining xabardorligi va to'rtinchidan, ijtimoiy va ma'naviy o'zini o'zi baholashning muayyan tizimidir. Bu elementlarning hammasi funktsional va genetik jihatdan bir-biriga bog'liq, biroq ular bir vaqtning o'zida shakllantirilmaydi. Onalikning ongini allaqachon chaqaloqlarda namoyon bo'ladi, u tashqi narsalardan kelib chiqadigan his-tuyg'ularni va o'z tanasi, "I" ning ongidan kelib chiqqan tuyg'ularni - uch yoshdan boshlab, bola shaxsiy ism-familiyalarni to'g'ri ishlatishga kirishganida farqlashni boshlaganda paydo bo'ladi. O'zlarining aqliy qobiliyatlari va benuqsonliklarini anglash o'smirlik va yoshlikdagi eng katta qadriyatlarga ega. Biroq, bu tarkibiy qismlar bir-biri bilan bog'liq ekan, ularning birining boyitilishi muqarrar ravishda butun tizimni o'zgartiradi. AG Spirkin quyidagi tavsifni beradi: "O'zini anglash - bu uning harakatlari va natijalari, fikrlari, his-tuyg'ularini, axloqiy xulq-atvorini, g'oyalari va harakatlar sabablarini anglash va taqdirlash, o'zini va uning hayotdagi o'rnini to'liq baholashdir. O'z-o'zini anglash - bu ikkinchi shaxsning shakllanishi bilan birga shakllanadigan shaxsning tarkibiy omili. " O'z-o'zini anglash o'z ongiga ega, shuning uchun u o'ziga qarshi chiqadi. Shu bilan birga, ong o'z-o'zini anglashda bir lahzada saqlanib qoladi, chunki u o'z mazmunini tushunishga qaratilgan. Agar ong, atrofdagilarning atrofida dunyoqarashga qaratilgan subyektiv bir shart bo'lsa, bu o'z-o'zini anglash - bu shaxsning o'ziga xosligi, o'zi haqidagi shaxsni bilishi, bu "o'zlarini va ikkinchisini ko'rsatadigan ma'naviy nur". O'z-o'zini anglash orqali inson o'zini tabiatdan va boshqa odamlardan ajralib turadigan alohida haqiqat deb biladi. U nafaqat boshqalar uchun, balki o'z uchun ham jonivorga aylanadi. A.G. Spirkinning fikriga ko'ra, o'z-o'zini anglashning asosiy qiymati "hozirgi mavjudligimizning ongini, o'z varolish ongini, o'zligini anglashni yoki o'zini o'zi anglash" deb hisoblanishi kerak. O'z-o'zini anglash - yuksak ruhiy funktsiyalarni rivojlantirish tojidir, u nafaqat tashqi dunyoni aks ettirishga imkon bermaydi, balki bu dunyoda o'zini tanib, uning ichki dunyosini bilish, uni boshdan kechirish va muayyan tarzda o'zini o'zi qo'llashi mumkin. O'ziga ma'lum bir barqaror ob'ekt sifatida o'zligini anglash ichki o'zgaruvchanlikni, o'zgaruvchan vaziyatlardan qat'i nazar o'zini saqlashga qodir bo'lgan shaxsiyatning barqarorligini anglatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
