1-mavzu. Iqtisodiyotda inqiroz va uning mohiyati Reja

2.1-жадвал
Бухгалтерия балансининг соддалаштирилган кўриниши
Актив Пассив

Хўжалик маблағларининг таркиби ва жойлашиши	Сумма минг сўм	Хўжалик маблағларининг пайдо бўлиш манбаалари	Сумма минг сўм
I. Узоқ муддатли активлар II. Жорий активлари		I. Ўз маблағлари манбаалари. II.Мажбуриятлар
Баланс		Баланс

Баланснинг актив ва пассив томонларида корхона хўжалик маблағлари таркиби, жойланиши ва ишлатилиши юқорида келтирилган гуруҳлар бўйича алоҳида-алоҳида турлари ёки уларнинг алоҳида гуруҳчалари бўйича кўрсатилади. Бунда хўжалик маблағлари ва уларнинг манбааларини алоҳида номлари баланс моддалари дейилади.
Бухгалтерия балансининг актив ва пассив моддаларининг умумий баланс таркибидаги улуши ёки пропорциясига қараб бу корхонанинг қайси мулк шаклига асосланганлигини ёки тармоқ хусусиятини билиб олиш мумкин. Масалан: саноат корхоналарининг балансининг актив томонида хомашё, тугалланмаган ишлаб чиқариш, қурилиш корхоналарининг балансида курилиш материаллари ва ўрнатилмаган жиҳозлар, савдо корхоналарида эса товар ва товарларни умумий баланс суммасидаги салмоғи кўпрок бўлади.
Бухгалтерия балансининг узоқ муддатли активлар қисмида энг кам иш ҳақининг 50 бараваридан юқори бўлган ва бир йилдан узоқ муддат хизмат қиладиган корхона активлари ва жорий активлар қисмида бир йилдан кам хизмат қиладиган ва энг кам иш ҳақининг 50 бараваридан кам қийматга эга бўлган корхона активларининг пулдаги ифодаси акс этади. Бундан ташқари, балансда активлар ликвидлик принципи асосида жойлашган.
Пассив томон икки қисмдан иборат бўлиб, 1-қисм ўз маблағлари манбаалари дейилади. Мазкур қисмда корхона ташкил топишида корхона муассислари томонидан таъсис этилган ва бошқа корхонага тегишли бўлган барча маблағлар кўрсатилади. Мажбуриятлар қисмида эса корхонанинг жами қарзлари ва келгуси давр харажатларининг пул қийматидаги шакли акс этган бўлади.
Инқирозни аниқлашда корхона бухгалтерия балансининг активлари ва мажбуриятларнинг жами баланс таркибидаги улуши ва бошқа шу каби кўрсаткичлардан фойдаланилади.
Корхонада инқирознинг келиб чиқиш сабаблари ва оқибатларини ҳисоблашда маҳсулотнинг бозордаги сотилиш даражаси, корхона харажатларининг иқтисодий ночорликка таъсири ва рентабеллик кўрсаткичлари таҳлил қилинади. Буни Молиявий натижалар тўғрисидаги 2-сонли ҳисобот шаклини тушунмасдан амалга ошириб бўлмайди.
Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот чораклик ҳисобот бўлиб, унинг асосий мақсади корхонанинг пировард натижаси – соф фойдани аниқлаш ҳисобланади.
Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот шаклидан корхонанинг ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган ва боғлиқ бўлмаган харажат турларини ажратиш имконияти вужудга келади. Харажатларни бу тартибда туркумлаш иқтисодий ночорлик ёки зарар кўриб ишлашнинг асл сабабини аниқлашга ва харажатларнинг самарали бошқарувини йўлга қўйишга ёрдам беради.
Ҳисоботда корхона томонидан муайян давр мобайнида топилган даромадларнинг ҳам манбаалари акс этган бўлиб, соф фойдага эришишга асосий фаолият ёки бошқа фаолият даромадлари қанчалик даражада таъсир қилганлигини ҳам таҳлил қилиш мумкин. Бунинг муҳим жиҳати шундан иборатки, амалиётда баъзи корхоналар иқтисодий ночор бўлгани ҳолда соф фойда билан йилни якунлашлари мумкин. Шунда молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботни чуқурроқ таҳлил қилиш фойданинг манбаини аниқлаб беради.
Мазкур шаклни тузишда қаторларнинг ўзаро комбинацияларини тўғри тушуниб олиш молиявий натижаларнинг мантиғини тушуниш учун хизмат қилади.