1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

iste’molchi budjetining cheklanganligi 
muhim ahamiyat kasb 
etadi. Budjet cheklanganligi iste’molchining muayyan pul daromadlari mavjudligi sharoitida narxlarning 
muayyan darajasida u yoki bu turdagi tovarlarning ma’lum cheklangan miqdorini sotib olish imkoniyati 
orqali ifodalanadi. Iste’molchi budjetining cheklanganligini grafikda ikki turdagi tovarni sotib olishning 
turli kombinatsiyalarini koʻrsatuvchi 
budjet chizigʻi
shaklida ham aks ettirish mumkin. 
Iste’molchi budjeti chizigʻining holatiga uning daromadlari va tovarlar narxining 
oʻzgarishi ta’sir koʻrsatishi mumkin. 
Asosiy tayanch tushunchalar
Talab – iste’molchi ma’lum vaqtda narxlarning har bir darajasida sotib olishga qodir 
boʻlgan tovarlar va xizmatlar miqdoridir. 
Talab egri chizigʻi – grafikda narx va talabning hajmi oʻrtasidagi teskari bogʻliqlikni 
koʻrsatadi. 
Talab qonuni – tovarlar narxi bilan uning sotib olinadigan miqdori oʻrtasidagi teskari yoki 
qarama –qarshi bogʻliqlikni ifodalaydi. 
Taklif – ishlab chiqaruvchi ma’lum vaqtda ishlab chiqarishga qodir boʻlgan, narxning har 
bir darajasida bozorga sotishga chiqaradigan tovarlar miqdoridir. 
Taklif egri chizigʻi – narx va taklifning hajmi oʻrtasidagi toʻgʻridan –toʻgʻri 
bogʻliqlikning grafikdagi tasviridir. 
Taklif qonuni – narx bilan sotishga chiqariladigan tovarlar miqdori oʻrtasidagi bevosita 

---

yoki toʻgʻridan–toʻgʻri bogʻliqlikni ifodalaydi. 
Taklif (talab) ning egiluvchanligi – narx 1% oʻzgarganda talab necha foiz oʻzgarishini 
koʻrsatadi. Bu talabning narx boʻyicha oʻzgaruvchanligi ham deyiladi. 
Daromad samarasi – narx pasayganda iste’molchi pul daromadlarining sotib olish 
layoqatining ortishidir. 
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar
1. Talab qonunini tushuntiring. Talabga qanday omillar ta’sir 
qiladi? Bu omillardan har biri oʻzgarsa, talab egri chizigʻida qanday oʻzgarish roʻy beradi? 2. Taklif 
qonunini tushuntiring. Taklifga qanday omillar ta’sir qiladi? Bu omillardan har biri oʻzgarsa, talab egri 
chizigʻida qanday oʻzgarish roʻy beradi? 3. Don birjasida bugʻdoyga boʻlgan talab va taklifning umumiy 
hajmi quyidagi 
ma’lumotlar bilan xarakterlanadi deb faraz qilamiz: Talab, ming tsentner hisobida Bir tsentner narxi 
(soʻm) hisobida Taklif ming tsentner hisobida Ortiqcha (+) yoki kam (-) 85 80 75 70 65 60 3400 3700 4000 
4300 4600 4900 72 73 75 77 79 81 a) Bozor narxi yoki muvozanatli narx qanday boʻladi? Bugʻdoyning 
muvozanatli miqdori qancha? 4-ustunni toʻldiring va natijalarini tushuntirib bering; b) shu 
ma’lumotlardan foydalanib bugʻdoyga boʻlgan talab va taklifning grafik shaklidagi tasvirini bering. 
Muvozanatli narx va muvozanatli miqdorni aniqlang; v) nima uchun 3400 soʻm bu bozorda muvozanatli 
narx boʻla olmaydi? 4900 soʻm-chi? g) Endi davlat bugʻdoyning eng yuqori narxini 3700 soʻm qilib 
belgiladi deb faraz qilamiz. Bunday narx qanday oqibatlarga olib kelishini batafsil tushuntiring. Oʻz 
javoblaringizni grafikda tasvirlang. 4. Talab va taklifning quyidagi oʻzgarishlarining har biri raqobatli 
bozorda muvozanatli narx va mahsulotlarning muvozanatli miqdoriga qanday ta’sir koʻrsatadi? 
Javoblaringizning toʻgʻriligini tekshirish uchun talab va taklif diagrammasidan foydalaning. a) taklif 
qisqaradi, talab esa oʻzgarishsiz qoladi; b) talab qisqaradi, taklif esa oʻzgarishsiz qoladi; v) taklif 
koʻpayadi, talab esa oʻzgarishsiz qoladi; g) talab ortadi va taklif ham koʻpayadi; d) talab ortadi, taklif esa 
oʻzgarishsiz qoladi; ye) taklif koʻpayadi, talab esa qisqaradi; j) talab ortadi, taklif esa qisqaradi; z) talab 
qisqaradi va taklif ham qisqaradi.