1-мавзу: «иионинг жамо¬ат тартибини саќлаш ва жамоат хавфсизлигини таъмин¬лаш фаолияти¬ни бош¬ќариш» ўќув курси¬нинг пред¬мети, вазифаси ва тузилиши

1-§. Ички ишлар органлари миграция ва фуқароликни 
расмийлаштириш хизматининг ҳуқуқий мақоми, бошқарув 
тизими ва асосий вазифалари 
Ички ишлар органларининг жиноятчиликка қарши кураш, жамоат 
тартибини сақлаш ва хавфсизлигини таъминлаш фаолиятининг 
асосий йўналишларидан бири паспорт тизими қоидаларига риоя эти-
лишини назорат қилиш, фуқароликка оид ҳужжатларнинг ижросини 
таъминлаш ва ушбу соҳадаги ҳуқуқбузарликлар профилактикасидир. 
Мамлакатда қонунийликни мустаҳкамлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ-
лари ва қонуний манфаатларини муҳофаза қилиш, жамоат тартибини 
сақлаш, давлат ва жамият хавфсизлигини таъминлаш вазифаларини 
муваффақиятли бажаришда аҳоли ҳисоби ва статистикаси, аҳолининг 
ички миграциясини (кўчишини) тартибга солиш билан чамбарчас 
боғлиқ паспорт тизими катта аҳамият касб этади. 
Паспорт тизими
бу шахсни ҳужжатлаштириш, унинг мақсад 
ҳамда вазифаларини амалга ошириш йўлида уни прописка қилиш ва 
ушбу қоидаларни бузганлик учун жавобгарлик тартибини белги-
ловчи, шунингдек бу борадаги фаолиятни таъминловчи ваколатли 
субъектлар, усул ва воситалар мажмуидан иборат ҳуқуқ нормалари 
билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатлар йиғиндисидир. 
Ўзбекистон Республикасида паспорт тизимини таъминлаш
ушбу жараённи ташкил этувчи субъектларнинг бу борадаги комплекс 
фаолияти бўлиб, мамлакатда паспорт тизими қоидаларининг самара-
ли ишлашига қаратилган ижтимоий-ҳуқуқий, ташкилий ва бошқа 
турдаги чора-тадбирлар мажмуини ўз ичига олади. 
Амалдаги миллий қонунчилик нормалари таҳлилига асосланиб, 
ҳуқуқий мавқеи ва ваколатларидан келиб чиқиб, паспорт тизимини 
таъминловчи субъектларни шартли равишда: 
1) паспорт тизимини 
таъминловчи субъектлар фаолияти устидан умумий раҳбарликни 
амалга оширувчи субъектлар
(Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамаси, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари); 
2) паспорт 
тизимини бевосита таъминловчи субъектлар
(Ўзбекистон Республи-

---

343 
каси ИИВ, ТИВ, ДХХ); 
3) паспорт тизимини таъминлашда иштирок 
этувчи субъектлар
(фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, 
нодавлат нотижорат ташкилотлари, ОАВ, фуқаролик жамиятининг 
бошқа институтлари ва фуқаролар); 4) 
паспорт тизимини самарали 
таъминлашда паспорт тизимини бевосита таъминловчи субъект-
ларга кўмаклашувчи субъектлар
(Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат персоналлаштириш маркази, «Давлат 
белгиси» давлат ишлаб чиқариш бирлашмаси) сингари гуруҳларга 
таснифлаш мумкин. 
Келтирилган вазифаларни мамлакатимизда самарали таъминла-
нишида ички ишлар органлари миграция ва фуқароликни расмийлаш-
тириш хизмати муҳим рол ўйнайди. Мустақиллик йилларида мамла-
катимиз ички ишлар органларида амалга оширилган кенг кўламли 
ислоҳотлар жараёнида миграция ва фуқароликни расмийлаштириш 
хизмати фаолиятини таъминловчи ўзига хос тизим шаклланди ҳамда 
замон талаблари асосида унинг фаолияти йўлга қўйилди. 
Миграция ва фуқароликни расмийлаштириш хизматларининг 
паспорт тизимини таъминлаш фаолиятини шартли равишда: а) фуқаро 
(фуқаролиги бўлмаган шахс)ларга шахсини таслиқловчи ҳужжатлар-
ни расмийлаштириш, бериш, алмаштириш ва фойдаланишни назарда 
тутувчи 
ҳужжатлаштириш
; б) шахснинг Ўзбекистон Республикаси-
нинг муайян ҳудудида яшаши ёки бўлиши фактини аниқлашни 
назарда тутувчи доимий, вақтинча ва турган жойи бўйича ҳисобга 
олишдан иборат 
рўйхатга олиш 
фаолияти каби икки йирик йўна-
лишга ажратиш мумкин. 
Бошқарув тизимисиз ҳеч бир тизим ўзига юклатилган вазифа-
ларни самарали бажара олмайди. Ўтган йиллар давомида ички ишлар 
органлари тизимини такомиллаштиришга қаратилган амалга оширил-
ган ислоҳотлар натижасида миграция ва фуқароликни расмийлаш-
тириш хизматларининг Ўзбекистон Республикаси ИИВ таркибида – 
Миграция ва фуқароликни расмийлаштириш бош бошқармаси; 
Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ, Тошкент шаҳар ИИББ ва 
вилоятлар ИИБлари таркибида – Миграция ва фуқароликни расмий-
лаштириш бошқармалари; шаҳар, туман ИИБлари таркибида – мигра-
ция ва фуқароликни расмийлаштириш бўлимлари (паспорт бўлинма-
лари) каби уч бўғиндан иборат ўзига хос тизими шаклланди. Ушбу 
бўғинлардаги тизимлар пастдан юқорига қараб бўйсунув (субордина-
ция) характерига эга бўлиб, ўзларига юклатилган вазифаларни ўз 
ваколат доирасида амалга оширади.

---

344 
Ўзбекистон Республикасида ички ишлар органлари миграция ва 
фуқароликни расмийлаштириш хизматлари фаолиятини бошқариш, 
яъни ташкилий-ҳуқуқий, методик, моддий-техник ва кадрлар билан 
таъминлаш ҳамда бу борада бошқа субъектлар билан ҳамкорликни 
мувофиқлаштириш ва уларни назорат қилиб бориш бевосита тизим-
нинг