1-mavzu: Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari fanining asosiy tushunchalari, fanning maqsadi, vazifalari

4
Сагдуллаев А., Аминов Б., Мавлонов Ў., Норқулов Н. Ўзбекистон тарихи: давлат ва жамиyaт 
тараққиёти. – Т.: Академиya, 2000. – Б. 31. 
 
5
 Зуннунов А. Ўзбек педагогикаси тарихи. Т.: Ўқитувchи, 1997. – Б.16-17.
 

---

ko’rsatilgan. SHaxs bo’lib yetishishda muhim omil – bilim egallash, deb qayd 
etilgan. 
Islom ta’limotida birovning haqiga hiyonat qilish, halol mehnat bilan topgan 
molini, mablag’ini zo’rlik va aldov yo’li bilan olish, o’g’rilik qilish – og’ir gunoh, 
qabih odat, deb ta’kidlangan. SHuning uchun ham huquqiy ta’lim berishda Qur’oni 
Karim, hadis va boshqa manbalardagi ko’rsatmalardan foydalanish, ularni xozirgi 
zamon talablariga bog’lash zarur. Masalan, “Moida” surasidagi 3-oyatda: “Ey 
mo’minlar, Ollohning o’zi uchun haq yo’lni tutuvchi, adolat bilan shahodat - 
guvohlik berguvchi bo’lingiz. Biron qavmni yomon ko’rishingiz sizlarni adolat 
qilmaslikka tortmasin!...” – deb, buyuriladi. Demak, shaxsiy adovat orqali 
adolatsizlikka yo’l qo’ymaslik ta’kidlangan. SHuningdek, “Niso” surasida mulk 
huquqi, meros huquqi, omonat, to’g’ri guvohlik berish xususida, “Baqara” surasida 
esa ayollik huquqlari, qarz berish to’g’risida huquqiy ta’limotlar berilgan.
6
Hadislarda ham ilm haqida, bilim olish haqida hikmatlar mavjud. Jumladan, 
ilm o’rganmoq va ilm o’rgatmoqning fazilati, ilmga e’tiborsizlikning oqibati, 
kishilar dilidan ilmning ko’tarilishi, olimlarning shaxsi, tushunishi qiyin kishilarga 
ilm o’rgatish haqidagi qoidalarni misol tariqasida keltirish mumkin. 
O’tmishda yashab ijod etgan buyuk allomalarimiz, mutafakkirlarimiz islom 
ta’limoti asosida ijod etib, kelajak avlodlar uchun buyuk meros qoldirganlar. 
Bugungi kunda bu noyob meroslarni o’rganish, ularni tahlil qilish, ularning ijobiy 
natijalarini amalda tatbiq etish ilm-fan namoyondalarining, huquqshunoslar ilmiy 
jamoatchiligining, ilmiy tadqiqot olib borayotgan bo’lajak olimlarning asosiy 
vazifasi deb hisoblanib, shaxs huquqiy ongini shakllantirishda samarali natijalarga 
erishiladi. 
Imom Buxoriy, Imom Muslim ibn al-Hajjoj, Imom Termiziy, Imom Abu 
Dovud an-Naso’iy, Imom Moturidiy, Burhoniddin Marg’inoniy, Abdulxoliq 
G’ijduvoniy, Bahouddin Naqshband singari aziz-avliyolarimiz, Muhammad Muso 
Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Mahmud 
Zamahshariy, Mirzo Ulug’bek kabi allomalarimiz to’plagan ilmlar ham huquqiy 
ta’limda katta ahamiyat kasb etadi. 
Imom al-Buxoriy ta’lim-tarbiya, xususan huquqiy ta’lim to’g’risidagi 
qarashlarida to’g’ri so’zli bo’lishga, va’daga vafo qilishga da’vat etib, munofiq 
kishining uchta belgisini ko’rsatadi
7
, ular: yolg’on gapirish, va’daga vafo qilmaslik 
va omonatga hiyonat qilishdan iboratligini aytadi. U oilaviy muhitning barqaror, 
tinch, oila a’zolarining sog’-salomat, to’q bo’lishini va bir-birlarini hurmat 
qilishlarini istaydi. U o’z ta’limotida bilim o’rganish, uni o’rgatish yo’llari va 
usullari masalasiga alohida e’tibor qaratadi.
VIII asr oxiri IX asr boshlariga kelib islom va uning huquqshunoslik, 
hadisshunoslik sohalari rivojlangan. Bu davrda O’rta Osiyo jahon ilm-fanining, 
kishilik jamiyatining taraqqiy etishiga, shuningdek, islom dinining axloqiy-huquqiy 
tarbiyadagi mavqeiga katta hissa qo’shadi.