1-Mavzu: Falsafa: uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja



Download 145,15 Kb.
bet18/57
Sana07.07.2021
Hajmi145,15 Kb.
#112018
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   57
Bog'liq
Лекция текст узб СБ ушын

Abu Mansur Moturidiy (melodiy 944 yilda vafot etgan) kalom ilmining aql maqomiga alohida e`tibor qaratgan Samarqandda Moturidiya maktabini yaratgan. Mu`taziliylar (ajralib chiqqanlar) yakka xudolikning adolatli ekanini, Qur`onning tangri tomonidan yaratilganligini, iroda yer kinligini yo’qlab chiqqan. Uning asoschisi Vosil ibn Atodir (699-748 yillar). Uning oxirgi vakillaridan biri Zamahshariydir.

Kalom islom ilohiyotining o`ziga xos falsafiy ta`limotidir. U diniy aqidalarni asoslab ber ishga uringan. U Qur`onga tayanib, jannat va do`zaxning azaliy ekanligini, insonda iroda yer kinligining yo`qligini, lekin insonning Olloh oldida o`z qilmishlari uchun mas`ul ekanligini asoslab ber ishga Harakat qilgan.

Bunday ma`naviy jarayonlar bilan yonma-yon islomda mashshoiyunlar va tabbiiyunlarning (Arastu falsafasi va tabiatni o`rganishga ahd qilganlarning) falsafiy qarashlari shakllana borgan. Bu islomiy ma`naviyatning dunyoviy va diniy masalalarda, jahon falsafiy tafakkurida ro`y ber ayotgan jarayonlarga nisbatan tashabbuskor bir kuch ekanini ko`rsatib turibdi.



Qadimgi Yunon falsafasi an`analarida siyosiy faoliyat va donishmandlik ko`p hollarda bir-biriga qarama-qarshi qo`yilgan bo`lsa, islom falsafasida siyosatga, aksincha, inson faoliyatining yuksak bir shakli sifatida qaraladi. Islomda davlatni boshqarish — bu san`at, ammo u ijtimoiy adolat taomiliga amal qilmog`i zarur, ijtimoiy adolat esa teng huquqiylikka amal qilish tufayli barqaror bo`la oladi, deb hisoblanadi.

Islom falsafasiga ko`ra, insoniyat istiqboli komil insonni shakllantirish orqali yuzaga keladi, axloq-odob esa inson tafakkurining ajralmas tarkibiy qismidir. Musulmon Sharqi mutafakkirlarini aql maqomi, mantiq ilmi avvaldan qiziqtirib keladi, chunki mantiqqa tayanmagan xar qanday bilim ishonchli va samarali bo`la olmaydi. Bu masala ham islom falsafasida o`z o`rniga ega.



Tasavvuf va uning tariqatlari. Tasavvuf falsafiy oqim va diniy-ma`naviy hodisa sifatida islom dini doirasida (ko`pgina ichki sabablar va ba`zi tashqi unsurlar - buddaviylik va hindiylikning ilk diniy tasavvurlari, sharqiy xristian tarkidunyochiligi, neoplatonizm kabilarning ta`siri ostida) paydo bo`ldi. Tasavvuf uchun vahdoniyat — Ollohning birligi, Olloh va olamning porlab turishi, fano bo`lish, orif shaxsining tangri taolo bilan ruhan birlashib ketishi kabi mushohadalar muhim ahamiyat kasb etadi. Bu oqim namoyandalari va tarafdorlarini so`fiylar, deb ataganlar va «so`fizm» atamasi shundan paydo bo`lgan. Ilk so`fiylar aholining kambag`al toifasi orasida shakllangan. Ularning qarashlari istilochilar zulmi, adolatsizlik, ijtimoiy tengsizlikka qarshi norozilik belgisi sifatida ham yuzaga kelgan.

Tasavvufning muhim jihatlari yirik musulmon ilohiyotchisi Abu Homid Muhammad ibn Muhammad al-G`azzoliyning (1059-1111) «Diniy ilmlarning tiriltirilishi» asarida bayon etilgan. Ul zot dunyo qonuniyatlarini aql orqali bilishni e`tirof etgan, lekin Ollohni aql bilan anglash mumkin emasligini ta`kidlaganlar. U faqat qalb, maxsus ruhiy harakatlar - iltijo-ibodatlar ko`magida bilib boriladi. Mantiq, tabiatni bilish Ollohni tanishga xalal ber masa, ular ahamiyatlidir, agar aksincha bo`lsa, ularning maqomi chegaralanadi.

Rasmiyatchilik, aqidachilikni tasavvuf ahli qabul qilmagan. Ularning fikricha, iymon-e`tiqodning mohiyati Ollohdan boshqa narsaga muhtoj bo`lmaslik, hech qanday mulkning quliga aylanmaslik, boriga sabr-qanoat qilib yashashdir. Ollohga etishish uchun qalbni poklash, nafs balosidan ozod bo`lish darkor. Ana shundagina inson dili nur bilan to`ladi, nuqsonlarni boshqalardan emas, o`zidan izlaydigan darajaga ko`tariladi, Haq sari yaqinlashadi, bema`ni qarash va tushunchalarning qullik kishanidan o`zini ozod qiladi, chunki inson qalbi hurdir.

Tasavvufda kubraviya, yassaviya, naqshbandiya tariqat-suluklari keng tarqalgan.

Kubraviya tariqatining asoschisi Najmiddin Kubrodir (1154-1226). Xevada tug`ilgan, yozgan asarlari orasida «Sharhus-sunna val-masolih", «Usuli ashara», «Favoihul-jamol» kabilar mashhurdir. Kubraviya tariqatining mohiyati o`nta usulda mujassamlashgan. Bular - tangriga o`z xohishi bilan yuzlashish, zuhd fi dunyo — har qanday lazzatdan o`zini tiyish, tavakkul - Ollohga e`tiqodi pokligi uchun barcha narsalardan voz kechish, qanoat, uzlat — xilvatni ixtiyor qilish, mulozamat az-zikr - uzluksiz zikr, tavajjuh - Haqqa muhabbat qo`yish, sabr - nafs balosidan ozod bo`lish, muroqaba - tafakkurga g`arq bo`lish, rizo — tangri xushnudligini qozonishdan iborat.

Kubro mo`g`ullar bilan bo`lgan janglarda jasorat ko`rsatgan va shahid bo`lgan. Mo`g`ullar Kubroning nomi ulug`ligi, obro`si balandligini hisobga olib, unga ozod bo`lishi, omon qolishi mumkinligini, buning uchun esa qamal qilingan qal`adan chiqib ketishi kifoya ekanini bildirgan. Ammo Kubro bunday jon saqlagandan ko`ra, o`z xalqi bilan birga yurt himoyasi yo`lida jon ber ishni afzal ko`rgan. Rivoyat qilishlaricha, ul zot qartayib qolganiga qaramay, jangchilarga faol ko`mak ber gan. Buni ko`rgan shogirdlaridan biri «Ustoz, anchadan ber i bayroq ko`tarib charchadingiz, uni menga ber ing», deganida, u «Agar kuchim bo`lganida qilich yoki kamon olgan bo`lar edim. Bayroqni bizga qo`yingda, siz yo qilich yoki nayza bilan yog`iyga qarshi kurashing», degan ekan. U bayroqni shunchalik mahkam ushlagan ekanki, xalok bo`lganidan keyin qo`lidan bayroqni olishning iloji bo`lmaganidan, bir mo`g`ul Kubroning qo`lini kesib olgan ekan.

Yassaviya tariqatining asoschisi Xoja Ahmad Yassaviydir (1166 yilda vafot etgan). U Turkistonning Sayram muzofotida tug`ilgan, mashhur mutasavvif Yusuf Hamadoniyning (1140 yilda vafot etgan) ta`lim-tarbiyasi bilan voyaga etgan, orif maqomiga yer ishgan. Yassaviy ustozining vafotidan keyin muayyan bir muddat uning maqomida turgan, so`ng esa bu maqomni Abduxoliq G`ijduvoniyga qoldirib, Yassi- Turkiston shahriga qaytadi va o`z tariqati, yo`l-yo`riqlarini tashviq etish bilan mashg`ul bo`ladi.

Yassaviyning oddiy xalq tushunadigan uslubda yozilgan, tasavvufiy qarashlarini aks ettirgan hikmatlari devonida o`z aksini topgan. Unda ilohiy ishq, Haq vasliga etishish, uning ishqida parvona bo`lish, undan boshqa narsaga ko`ngil qo`ymaslik haqida fikr yuritilgan. Yassaviy riyozat, chilla, zikrga alohida ahamiyat ber ib, hayotining aksariyatini chillaxonada o`tkazgan. Yassaviy tariqati Turkiston o`lkasi, Ozarboyjon, Turkiya, Shimolda - Qozongacha, G`arbda - Bolqongacha keng tarqalgan.




Download 145,15 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   57




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish