1-mavzu. Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja

Agar mifologiya va dinda javobga urg’u berilsa, bilishning butun 
mazmuni unda mujassamlashsa, falsafada savol, masala birinchi o’rinda 
turadi.
U to’g’ri va yaxshi ta’riflangan bo’lsa, muammoning mohiyati aniq aks 
etadi. Savol, masala insonni ijodga rag’batlantiradi, toki unga qoniqarli javob 
olinib, haqiqatning tagiga yetilganiga ishonch paydo bo’lmagunicha insonni 
izlanishga da’vat etadi. Bunda savolning o’zi, muammoning qo’yilishi javobdan 
kam ahamiyat kasb etmaydi, ba’zan undan ham muhimroq deb qaraladi.
Shuni ham qayd etib o’tish lozimki, falsafa, garchi muayyan natijalarga, 
mukammal ta’riflarga, uzil-kesil xulosalarga intilsa-da, lekin shuning o’zi bilan 
kifoyalanmaydi. Falsafani avvalo inson madaniyati sohasida yuz berayotgan, turli 
qarama-qarshiliklar va o’zaro ta’sirlar bilan uzviy bog’liq va ayni vaqtda o’zga 
sohalarga o’tish va ularda gavdalanish qobiliyatiga ega bo’lgan ma’naviy jarayon 
sifatida tushunish lozim.
Bundan xulosa shuki, falsafiy mushohada yuritish savol berish, shubha qilish, 
javoblar izlash va kuni kecha yechilgan deb hisoblangan, shak-shubhasiz bo’lib 
tuyulgan masalalarga qaytish demakdir. Falsafa uchun «boqiy», uzil-kesil 
aniqlangan haqiqatlar, «noqulay», «ilmoqli» savollar yoki man etilgan mavzular 
mavjud emas. Falsafa savollar berish, narsalar va hodisalar mohiyatini anglashga 
urinish orqali bilish doirasini kengaytirishga harakat qiladi.
Xullas, falsafa haqiqat qanday bo’lsa, uni shunday ifodalab ko’rsatishdir, din 
esa –uning ramziy, timsoliy aks etishi. Falsafa asos va mohiyat bo’lsa, din timsol 
va shakl. Dialektik munozara usuli jamiyatning kam sonli ayonlari uchun kerak. 
Vahiy yo’lidagi ifoda – xalq ommasining idroki, tarbiya va ta’limi uchun kerak 

---

4-masala. Fan ilmiy dunyoqarash shakli.
Bilimlarning o’sishiga qarab har 
xil muammolar va masalalar soni ham tinimsiz ko’payib bordi. Bu jarayon fanning 
rivojlanish sur’ati yanada jadallashuviga va u falsafadan yanada ko’proq ajralishiga 
sabab bo’ldi. Biroq fan bilimning mustaqil sohasi, dunyoqarashning alohida shakli 
sifatida faqat XVII-XVIII asrlarda to’la shakllandi. Muayyan darajada shartlilik 
bilan shuni aytish mumkinki, bu I.Nyuton klassik mexanikaning asosiy qonunlarini 
ta’riflab, shu tariqa tabiatshunoslikning asosiy bo’limi – asoslari asrlar mobaynida 
shakllangan, bosh tamoyillari esa bundan yuz yilcha muqaddam, avvalo Galileo 
Galiley tomonidan ta’riflangan klassik mexanikaning shakllanishiga yakun 
yasaganidan keyin yuz berdi.