1-мавзу: фалсафа фанининг предмети, мазмуни ва жамиятдаги роли режа

Мантиқ фанининг вазифалари.Тафаккур шакллари ва қонунларини ўрганиш, улардан онгли равишда фойдаланиш фикрлаш маданиятини ўстиради, хусусан, фикрни тўғри қуриш малакасини ривожлантиради, баҳс юритишда ўзининг ва бошқаларнинг фикрига танкидий муносабатда бўлишга, суҳбатдошининг мулоҳазаларидаги хатоларни аниқлашга, аргументлашдаги заиф бўғинларни очиб ташлашга ёрдам беради.
Муҳокамани тўғри қуриш, формал зиддиятлар, хатоларга йўл қўймасликка эришиш, айтиш мумкинки, ўзига хос санъат-мантиқ санъати ҳисобланади. Бу санъатнинг назарий асосларини чуқур эгаллаган кишигина унинг имкониятларини амалий муҳокама юритишда намойиш қила олади. Шу ўринда буюк мутафаккир Фаробийнинг мантиқ илмининг аҳамияти ҳақида билдирган қуйидаги фикрларининг алоҳида эътиборга лойик эканлигини таъкидлаш зарур. У шундай ёзади: “Бизнинг мақсадимиз ақлни, хатога йўл қўйиш мумкин бўлган барча xолларда, тўғри тафаккурга етаклайдиган, унинг ёрдамида ҳар сафар ҳулоса чикараётганда адашишга қарши эҳтиёт чораларни кўрадиган санъатни-мантиқ санъатини ўрганишдир. Унинг асосий қонун-қоидаларининг ақлга бўлган муносабати грамматика санъати қоидаларининг тилга бўлган муносабатига ўxшаш; xудди грамматика кишиларнинг тилини тўғрилаш эҳтиёжи сабабли яратилгани, унга хизмат қилиши зарур бўлгани сингари, мантиқ ҳам тафаккур жараёнини яхши амалга ошириш мақсадида хатога йўл қўйиш мумкин бўлган барча ҳолларда аклни тўғрилаб туради”⁵⁸.
Мантиқ илмининг таълим соҳасидаги вазифалари ҳам жиддийдир. Ўқув жараёнининг самарадорлиги маълум бир даражада ишлатиладиган тушунчаларнинг, терминларнинг аниқ бўлишига, муаммоларнинг мантиқан тўғри қўйилиши ва ҳал қилинишига, мавжуд гипотезалар структурасини тўғри таҳлил қила олишга, аргументлаш қоидаларидан тўғри фойдаланишга боғлиқ. Фан учун формал мантиқ мураккаб муаммоларни ечиш воситасини беради. Бундай воситалар, одатда, илмий назариянинг структурасини ўрганишда, унда ишлатиладиган формализмнинг моҳиятини тушунтириб беришда, формал зиддиятлар бўлса, уларни аниқлашда муҳим аҳамиятга эга. Замонамиз фанларининг барчасига инсон қадр – қиммати, унинг ахлоқи, маданияти нуқтаи назаридан қараш керак. Мантиқ фани ҳам бундан истисно эмас. Инсон муаммосининг хал қилиниши, унинг турмуш тарзи, моддий, маънавий, ахлоқий нуқтаи назардан такомиллашишига боғлиқ.
Инсонийлик муаммосини ҳал қилишда мантиқ илми, маънавий маданиятнинг таркибий қисми сифатида, алоҳида аҳамият касб этади. Чунончи, ҳозирги замон фанида юксак кашфиётлар, ижтимоий ҳаётда мураккаб муносабатлар юз бермоқда, буларни таҳлил қилиш учун эса мантиқий фикрлаш маданияти керак. Фан ёрдамида инсон фаолияти ривожланди, унинг оёқ, қўли ва бошқа органларининг ўрнини босадиган машиналар пайдо бўлди. Мантиқ илмини тадбиқ этиш натижасида инсон интеллектини режалаштирувчи «ақлий машина» лар вужудга келди, бинобарин, сунъий ақл вужудга келмоқда.
Буларнинг барчаси инсоннинг ақлий ва жисмоний меҳнатини бажарадиган машина яратишнинг чегараси борми?, Агар чегараси бўлмаса, инсоннинг ўзи келажакда қандай ахволга тушиб қолади ?, каби саволларни келтириб чиқармоқда ва уларга жавоб беришни тақозо этади. Бу ҳозирги даврда ҳал қилиниши зарур бўлган долзарб муаммолардан биридир. Шунинг учун ҳар қандай фан, шу жумладан мантиқ илми, инсон ҳаётининг табиий ва ижтимоий томонларини мутаносиб сақлаш ва такомиллаштиришга алоҳида аҳамият бериши керак.