1-mavzu: falsafa dunyoni anglash usuli reja: Sharq va G‘arb mutafakkirlari falsafaning maqomi haqida 2

Konfutsiy
(miloddan avvalgi 551-479 
yillar) shunday deb saboq beradi: «qilmishlarning asoslari va tamoyillarini o‗rgansang, yaxshilik 
va yomonlik haqidagi fikrlaring (axloqiy bilimlar) barkamollikning eng so‗nggi darajasiga etadi. 
Niyatlar sof va xolis bo‗lsa, qalb rostgo‗y va samimiy bo‗ladi. qalb rostgo‗y va samimiy bo‗lsa, 
inson to‗g‗ri yo‗lga kiradi, kamol topadi. Inson to‗g‗ri yo‗lga kirsa va kamol topsa, oilada tartib 
o‗rnatiladi. Oilada tartib hukm sursa, xalqlarni boshqarish osonlashadi. Xalqlarni boshqarish 
osonlashsa, butun dunyo tinch-totuv yashaydi»
8
.
Qadimgi xitoy faylasuflaridan yana biri – 
Lao szi
(miloddan avvalgi VI asr boshlarida 
yashagan): «Boshqalarni biluvchi – oqil, o‗zini biluvchi – donishmanddir», deb o‗rgatadi. 
Donishmandlikning tarixan shakllangan gnoseologik, axloqiy va ekzistensial xususiyatlari 
hozirgi vaqtda ham saqlanib qolmoqda va e‘tibordan soqit etilishi mumkin emas. Donishmandlik 
fenomeni haqida umumiy tasavvur hosil qilish yo‗lidagi izlanishlar quyidagi natijalarga olib 
keladi. Donishmandlik kundalik hayotdagi mulohazakorlikka qarama-qarshi qo‗yiladi. U 
mutlaqo go‗zal va mutlaqo adolatli dunyoning mohiyatini intellektual anglab etishga intilish 
sifatida, haqiqatni qaror toptirish yo‗lida beg‗araz xizmat qilish sifatida tushuniladi. Bu nainki 
5
Qarang: Dekart R. Izbrannыe proizvedeniya. – M., 1950. – 412-b.
6
Iqtibos quyidagi manbadan olindi: Platon i ego epoxa . – M., 1979. – 105-b.
7
Qarang: Lukyanov A.E. Stanovlenie filosofii na Vostoke. Drevniy Kitay i Indiya. – M., 1989. – 109-b.
8
Budda. Konfutsiy. Jizn i uchenie. – M., 1995. – 139-b.

---

to‗liq bilim, balki ma‘naviy barkamollik, ruhning ichki yaxlitligi hamdir. Bu shunday bir 
e‘tiqodki, unga erishishda insonning butun mohiyati ishtirok etadi. Donishmandlik belgisi 
sifatida me‘yor hissi amal qiladi. Uni intuitiv aniqlash «hayot haqiqati»ni anglab etish sifatida 
namoyon bo‗ladi. Etuklik donishmandlikning zaruriy sharti hisoblanadi. qisqa va lo‗nda 
hikmatlarda o‗z ifodasini topuvchi donishmandlik har bir xalq hayotida mavjud bo‗ladi, 
maslahatlar va pand-nasihatlarning keng to‗plami vositasida uni g‗amxo‗rlik bilan qo‗llab-
quvvatlaydi. qadimgi afsonalar, rivoyatlar va hikmatlar ko‗rinishida u avloddan-avlodga o‗tadi 
va ulardan har birining hayot yo‗lini engillashtiradi.