1-мавзу: ёш даврлари психологияси режа

Энг кўп қўлланидаган эмперик методлар

• Кузатиш методи. Ёш даври психологиясида бу методнинг объектив (ташқи) ва субъектив (ўзини-ўзи) кузатиш турлари бор. Инсон психикасидаги ўзгаришларни кузатиш учун қуйидагилар амалга оширилади. 1) кузатишнинг мақсади, вазифаси белгиланади; 2) кузатиладиган объект танланади; 3) синалувчининг ёши, жинси аниқланади; 4) тадқиқот ўтказиш вақти режалаштирилади; 5) кузатиш қанча давом этиши қаътийлаштирилади; 6) кузатиш инсонинг қайси фаолиятида (ўйин, ўқиш, меҳнат, спорт) амалга оширилиши тавсия қилинади; 7) кузатишнинг шакли (якка, гуруҳ, жамоа билан ўтказилиши) тайинланади; 8) кузатилганларни қайд қилиб бориш воситалар (кундалик, суҳбат дафтари, кузатиш варақаси, магнитофон, видиомагнитофон ва бошқалар) тахт қилинади.
• Кузатиш орқали турли ёшдаги одамларнинг диққати, ҳис-туйғулари, нерв системасининг ташқи ифодалари, темперамент хусусиятлари, имо-ишоралари, сезгирлиги, хулқ-атфори, нутқ фаолияти ва хакозолар ўрганилади. Аммо ўта мураккаб ички психик кечинмалар, юксак ҳиссиётлар, тафаккур, мантиқий хотира ва ақл-заковатни тадқиқ этишга бу методнинг имкони етарли. Масалан, гўдак болани кузатишда унинг харакатлари, ўйинчоқларга муносабати, ҳис-туйғуси, талпиниши, майли, ҳохиши аниқланади. Ўқувчининг дарсдаги холатини кузатишда эса диққатнинг ҳусусияти, ташқи қўзғатувчи билан таъсирланиши, темпераменти, хатти-харакатининг суръати, эмоционал кечинмасининг ўзгариши тўғрисида маълумотлар тўплашга имконият туғилади. Ўспирин ёшларнинг спорт фаолиятини кузатиш орқали уларнинг иродаси, ишчанлиги, ҳис-туйғусининг ўзгариш хусусиятлари, ғалабага интилиши, ўзининг харакатини идора қила олиши юзасидан материаллар йиғиш мумкин. Ишчининг дастгоҳ ёнидаги фаолиятини кузатиш натижасида унинг ўз диққатини тақсимлаши, қийин дамларда ўзини тутиши даражаси ҳақида кенг маълумотлар йиғилади. Кексаларнинг мулоқот жараёнини кузатиш уларнинг характери, нутқ фаолияти, ҳий-туйғуси, экстравертивлиги ёки интравертивлиги, қизиқувчанлиги ва руҳиятининг бошқа хусусиятларини аниқлаш демакдир.