1-Mavzu: Elementorganik birikmalarning umumiy tasnifi va xossalari

Demak, elementorganik birikmalar organik birikmalar ichida eng muhim sinf hisoblanadi. Bu birikmalarda uglerod atomi vodorod, kislorod, azot va oltingugurtdan boshqa turli elementlar bilan birikadi. Shuning uchun ular quyidagicha ta’riflanadi: “Molekulasida uglerod atomi bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’langan metall yoki metallmas atomlari tutgan birikmalar elementorganik birikmalar deyiladi”. Element organik birikmalar metallorganik birikmalar (S-Me), va metallmasorganik birikmalar: bororganik birikmalar (C-B), kremniyorganik birikmalar (C-Si), fosfororganik va mishyakorganik birikmalar (C-P, C-As), selenorganik hamda tellurorganik birikmalar (C-Se, C-Te) va hokazolarga bo’linadi. Ular tuzilishiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi: Sof element-organik birikmalar. Bunday birikmalarda element atomlari faqat uglevodorod radikali bilan bevosita bog’lanadi: CH3-Li C6H5-Na

Aralash element-organik birikmalar. Bularda element atomlari uglevodorod radikali bilan birga boshqa element bilan birikkan bo’ladi. R-Zn-X CH3-Hg-I Elementorganik birikmalarning nomlanishida sistematik nomenklaturaga amal qilinadi. Sof metallorganik birikmalarda radikal va metall nomi bilan kifoyalanadi: CH3-Li - metillitiy Agar radikal metallmas atomlari bilan birikkan bo’lsa, ularni boran, silan va fosfin hosilalari deb qaraladi: (C6H5)3P - trimetilfosfin Aralash elementorganik birikmalarni nomlashda dastlab radikal, so’ng metall va oxirida funksional guruh aytiladi. Radikal va funksional guruhlar soni 2, 3, 4 ta bo’lsa, tegishlicha di-, tri-, tetra- old qo’shimchalari qo’shib aytiladi:

Ikkinchi asosiy savol bo’yicha dars maqsadi: Talabalarda elementorganik birikmalarning umumiy va maxsus olinish usullari bilan tanishtirish, ko’nikma va malakalar hosil qilish.

Identiv o’quv maqsadlari: 1.Elementorganik birikmalarning umumiy olinish usullarini yoritadi. 2.Metall hamda vodorodning alkenlarga birikishi- gidrirlash reaksiyalarining mexanizmini misollar bilan tushuntiradi. 3.Gidroborlash va gidrosilirlash reaksiyalarining mohiyatini tahlil qiladi. 4.Merkurirlash reaksiyasini misollar bilan izohlaydi.

Ikkinchi asosiy savolning bayoni: Elementorganik birikmalarning umumiy olinish usullari: metallarning organik galogenidlar bilan o’zaro ta’siri, galogennning metallga almashinishi, metallning metallga almashinishi, metallorganik birikmalarning o’zida harakatchan vodorod tutgan uglevodorod bilan tasirlashishi hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar