1-mavzu: Elementar zarrachalar va ulaning klasifikatsiyasi

<sub>12-мавзу: Molekulyar konstantalari ва уларни aniqlash


Moddalarning optik faolligini polyarometr yordamida aniqlash.

Kerakli asbob va reaktivlar: Polyarimetr, saxaroza, amil spirti, о‘lchash kolbalari, menzurka, filtr qog‘ozi, distillangan suv.

Ishning bajarish tartibi: Organik birikmalarning optik-faolligi polyarimetr deb ataladigan asboblarda о‘lchanadi. Eng oddiy polyarimetrning tuzilishi 18-rasmda kursatilgan.

18- rayem. Oddiy polyarimetrning tuzilish sxemasi.

Oddiy polyarimetrning tuzilish sxemasi. Yoruglik manbaidan (/) nur markam urnatilgan Nikol prizmasi (2) ga (palyarizatorga) tushadi va undan kutblangan nur shaklida chiqadi. Sungra u ikkinchi Nikol prizmasi (3) ga (analizator) tusha­di. Bu prizmani (4) dasta yordamida aylantirish mumkin. Prizmadan о‘tgan nur (5) lupa ork,ali kuzatuvchiga kо‘rinadi. Po­lyarimetr shunday tuzilganki, agar polyarizator va analizator о‘rtasida optik faol bо‘lmagan modda turgan bо‘lsa hamda undan nur о‘tkazilsa, kuzatuvchi lupa orqali ikkiga bо‘lingan yorug maydonni kо‘radi. Bunda analizator 0 xolatida turadi. Agar polyarizator bilan analizator orasiga optik faol modda solingan (6) nay kuyilsa, nurning polyarizatsiya tekisligi ma’-lum burchakka uzgaradi va lupada kurinayotgan maydonning bir qismi yorug‘roq bulib qoladi. Bunda analizator (2) lupada kurinayotgan maydonning yorugligi bir xil bо‘lguncha buriladn. Analizatorning burilish burchagi (shkala buyicha anik,langan) tekshirilayotgan moddaniig optik faolligining mik.dorini kursatadi. Nurning qutblanish tekisligini burilish burchagining mikdori temperaturaga, Kutblangan nur tо‘lqin uzunligiga hamda erituvchining tabiatiga bokliq. Burish burchagining mikdori modda qatlamining qalinligiga va kо‘pincha konsentratsiyaga tо‘g‘ri proporsional bо‘ladi. Turli moddalarning optik aktivligini takdoslash uchun solishtirma buruvchanlik xisoblab topiladi. Solishtirma buruvchanlik deb optik faol moddaning konsentratsiyasi 1 g\ml bulgan va 1 dm qalinlikdagi katlamda kuzatilgan burish burchagi k,abul kilingan. Solishtirma buruvchanlik (a) bilan belgilanadi. Agar eritma qatlamining qalinligi L detsimetr hamda 100 ml eritmada s gramm modda erigan bulib, kutblanish tekisligi a burchakka burilsa, solishtirma buruvchanlik quyidagiga teng bо‘ladi:

a -100

L-c</sub>

Agar zichligi _{d ga teng bulgan optik faol modda suyultirilmasdan olingan bо‘lsa, solishtirma buruvchanlik quyidagi formula buyicha hisoblab topiladi:}

Bunda, albatta, ulchash qaysi temperturada olib borilgani ^amda nur tulkinining uzunligi kursatiladi; ungga burish plyus, chapga burish minus bilan belgilanadi. Agar, masalan, sivuxa moyidan olingan optik faol amil spirtning solishtir­ma "buruvchanligi 20°S da k.uyosh spektrining <sub>D chizigida (tul^in uzunligi 589 mmk) ulchanganda chapga 5,9° bulsa, bunday yoziladn:

Buruvchanlik, odatda, kisqa tо‘lqinli nurga о‘tgan sari juda usib boradi. Buruvchanlikni spektr buydab kurinadigan va ultrabinafsha sismida. ya’ni 220 mmk dan 780 mmk gacha ulchashga imkon beradigan asboblar spektropolyarimetrlar deyiladi. Bu asboblar yordamida ulchangan buruvchanlikning egri chizikli kursatkichlari moddalarning optik faolligini xarakterlashga yordam beradi.</sub>