1-mavzu: Davlat va huquq tarixi. Rim huquqi fanining asoslari, prdmeti va manbalari Reja

Imperatorlik hokimiyati hujjatlari

• ediktlar

• Reskriptlar

• Dekretlar

• Mandatlar

1) Ediktlar - "imperium" hokimiyatiga asoslangan, shuning uchun faqat mazkur imperator hayotligi chog`ida yuridik jihatdan majburiy bo`lgan umumiy qoidalar. Biroq eramizning II asridan boshlab ediktlarga imperatorning vorislari tomonidan ham amal qilina boshlangan.

• 1) Ediktlar - "imperium" hokimiyatiga asoslangan, shuning uchun faqat mazkur imperator hayotligi chog`ida yuridik jihatdan majburiy bo`lgan umumiy qoidalar. Biroq eramizning II asridan boshlab ediktlarga imperatorning vorislari tomonidan ham amal qilina boshlangan.
• 2) Reskriptlar - imperatorning huquqiy masalalar bo`yicha konsultatsiyalar so`ragan alohida shaxslarga yoki magistratlarga bergan javoblari yoki maslahatlari.
• 3) Dekretlar - imperator tomonidan sud ishlarida chiqarilgan qarorlar. Ularning asosida mustaqil imperatorlik yurisprudensiyasi tashkil topgan.
• 4) Mandatlar - provinsiyalarning hokimlariga yo`llangan instruksiyalar (yo`l-yo`riqlar, qo`llanmalar). Ularning ichida qator hollarda peregrinlarga nisbatan qo`llaniladigan fuqarolik va jinoyat huquqi meyorlari ham mavjud bo`lgan.

Post klassik davr huquqining manbalari

• Dominat davrida quldorlik tizimining chuqur inqirozi munosabati bilan rim huquqida bazi uncha katta bo`lmagan o`zgarishlar yuz bergan, lekin uning asosiy institutlari amalda ilgarigi ko`rinishida saqlanib qolgan. Bu vaqtda aynan huquq manbalarida bir muncha o`zgarishlar bo`lgan. Ularning ichida imperatorlar qonunlarining ahamiyati tobora ortib borgan. Imperatorlar to`la hokimiyatchiligining o`rnatilishi munosabati bilan yuristlar yangi avlodlarining
• majburiy xarakterdagi konsultatsiyalar berish huquqi yo`qotilgan, yangi huquqiy meyorlarni tariflab berish imkoniyatlari tugatilgan (xuddi, ilgari pretorlar bilan qilinganidek).
• Asarlari va fikrlari ilgarigidek huquq manbai sifatida ko`riladigan klassik yuristlarning soni qisqargan. 426 yilgi qonunlarga binoan, faqat beshta yurist: Papinian, Pavel, Ulpian, Gay va Modestinning asarlari yuridik kuchga ega ekanligi tan olingan. Sudyalar bu yuristlarning umumiy fikrini aniqlashlari lozim bo`lgan. Agar bu yuristlar o`rtasida turlicha fikr mavjud bo`lsa, ko`pchilikning fikriga qaralgan. Agar ovozlar teng bo`lsa, Papinianning fikri hal qiluvchi deb tan olingan.