1 Мавзу: «Бозор инфратузилмаси иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари

Lizing turlari va uning klassifikatsiyasi.

Amaliyotda lizing turlarini aniqlashda quyidagi belgilar asos bo‗ladi:

• 
  Shartnoma qatnashchilarining soni;
  
• 
  Mol-mulkning turi;
  
• 
  Bozor sektori;
  
• 
  Lizing to‗lovlarining shakli;
  
• 
  Majburiyatlar hajmi (xizmat ko‗rsatish hajmi);
  
• 
  Mol-mulkdan foydalanish muddati va unga bog‗liq amortizatsiya shartlari.
  

Lizing operatsiyasining qatnashchilari (subyektlari) soniga qarab shartnomalar quyidagi turlarga bo‗linadi:

• 
  Lizing beruvchi va mol-mulk sotuvchisi lizing operatsiyasida bitta shaxs sifatida qatnashuvchi ikkiyoqlama lizing kelishuvlari (yoki bevosita lizing);
  
• 
  Mol-mulkni lizingga beruvchi va moliyaviy vositachi sifatida qatnashuvchi lizing kompaniyasi bilan ko‗pyoqlama lizing kelishuvlari (yoki bilvosita lizing). Bunday kelishuvning klassik variantida uch tomon: sotuvchi - lizing beruvchi - lizing oluvchi qatnashadi.
  

Mol-mulkning turiga qarab quyidagi xillarga bo‗linadi:

• 
  Ko‗char mulk lizingi (ishlovchi mashinalar va sanoat tarmoqlari uchun asbob-uskunalar, hisoblovchi mashina va tashkiliy-texnika, transport vositalari va h.k.);
  
• 
  Ko‗chmas mulk shaklidagi lizing (ishlab chiqarish bino va inshootlari).
  

Lizing operatsiyalari o‗tkaziladigan bozor sektoriga qarab quyidagi turlarga bo‗linadi:

• 
  Ichki lizing, bunda shartnoma qatnashchilari bitta davlat rezidentlaridir;
  
• 
  Tashqi (xalqaro) lizing, bunda lizing beruvchi va lizingoluvchilar turli davlatlarning xo‗jalik yurituvchi subyektlaridirlar. Mulk sotuvchisi o‗sha davlatlarning birida yoki boshqa davlatda bo‗lishi mumkin.
  

O‗z navbatida xalqaro lizing import va eksport lizinglariga bo‗linadi. Bunday turdagi lizing operatsiyalarida lizing oluvchi import lizingida va shunga muvofiq ravishda lizing beruvchi eksport lizingida qatnashadilar. Hozirgi kunda O‗zbekiston uchun import lizingi xarakterlidir.

Lizing to‗lovlarining shakliga muvofiq lizing quyidagi turlarga bo‗linadi:

• 
  To‗lovlar pul shaklida amalga oshiriladigan pullik lizing;
  
• 
  Lizing oluvchi lizing beruvchi bilan ijaraga berilgan uskunalar asosida, ishlab chiqarilgan maxsulot yoki muqobil xizmatlar ko‗rsatish orqali hisoblashadigan kompensatsion to‗lovli (yoki kompensatsion) lizing;
  
• 
  To‗lovlarning bir qismi pul ko‗rinishida, qolgan qismi esa tovar va xizmatlar ko‗rinishida amalga oshiriladigan aralash lizing.
  

Ko‗rsatiladigan xizmatlarning ko‗lami jihatidan lizing sof va to‗la xizmat ko‗rsatiladigan turlarga bo‗linadi.