1 Мавзу: «Бозор инфратузилмаси иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари

 
2. Infratuzilmaning  mohiyati va turlari. 
 
Infratuzilma  lotincha  «Infrastructure»  so‗zidan  olingan  bo‗lib,  «infra»  asos,  quyi  va 
«structure» - tuzilish, joylashish kabi ma‘nolarni anglatib, xizmat ko‗rsatuvchi sohalar majmuini 
anglatadi.  Jahon  tajribasida  infratuzilma  tushunchasi  XX  asr  boshlarida  birinchi  bor  «zarur 
yordamchi  obyektlar  va  inshootlar  majmuasi»  sifatida  muomalaga  kiritilgan  bo‗lsa,  1940-
yillarga  kelib  g‗arb  davlatlarida  infratuzilma  «ishlab  chiqarish  sohalarining  faoliyatiga  zaruriy 
shart-sharoitlar yaratuvchi subyektlarning yaxlit bir tarkibi» sifatida qo‗llanila boshlandi.   
Infratuzilma  subyektlari  har  qanday  iqtisodiy  tizimning  asosiy  tarkibi  hisoblanib, 
ko‗rsatayotgan  turli  yo‗nalishdagi  xizmatlari  bilan  barcha  tarmoq  va  sohalarning  iqtisodiy 
barqaror rivojlanishida asosiy poydevor hisoblanadi.   
Infratuzilma subyektlari  ishlab chiqarish, ijtimoiy va iqtisodiy  jarayonlarni to‗la qamrab 
olib,  tashkiliy-iqtisodiy,  ijtimoiy,  huquqiy,  axborot,  ekologik,  boshqaruv  va  boshqa  turdagi 
xizmatlar ko‗rsatish faoliyatini o‗z ichiga oladi, eng asosiysi ishlab chiqarish jarayoniga bevosita 
ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi.  
Infratuzilma subyektlari  uning  vazifasi,  yo‗nalishi  va  xizmat  ko‗rsatish  darajasiga  qarab 
ayrim  tadbirkorlar  tomonidan,  ba‘zi  holatlarda  esa  davlat  tomonidan  yoki  bevosita  uning 
ishtirokida  tashkil  etilmoqda.  Chunki  ishlab  chiqarishning  yuqori  sur‘atlarda  o‗sishiga  erishish 
uchun  infratuzilma  subyektlarini  tashkil  etish  va  rivojlantirishga  boshlang‗ich  bosqichda  yirik 
miqdorda sarmoya kiritilishini talab etadi.  
Ma‘lumki,  infratuzilma  subyektlari  o‗zaro  iqtisodiy  munosabatlarda  bajariladigan 
vazifalari,  maqsadlari  va  faoliyat  yo‗nalishlarida  bir  nechta  tarkibiy  unsurlarni  birlashtirib, 
umumiy tizimda infratuzilma subyektlari majmuasini hosil qiladi. 
Infratuzilma majmuasiga kiruvchi subyektlar (sohalar) tadbirkorlarning ishlab chiqarish-
iqtisodiy  munosabatlariga  bevosita  ijobiy  ta‘sir  ko‗rsatib,  takror  ishlab  chiqarish  jarayonini 
ta‘minlashda ijobiy rol o‗ynaydi. 
Bozor  munosabatlarining  shakllanishi  va  rivojlanishi  davrida  infratuzilma  subyektlari 
ishlab  chiqarish,  ijtimoiy,  institutsional,  shaxsiy,  ekologik  va  bozor  subyektlari  sifatida  alohida 
faoliyat  ko‗rsatsada,  ular  o‗zaro  munosabatlarda  bir-biriga  bog‗liq  ravishda  shakllanadi  va 
rivojlanadi (1.1-rasm).