1-mavzu: boshqaruv psixologiyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari reja

5.Boshqarish tamoyillari. 

         Boshqarish tamoyillari deganda ma‘lum  bir ijtimoiy  -iqtisodiy sharoitlarda, 

boshqaruv  amaliyotida  ishlatiladigan  asosiy  qoidalar,  yo‘l-yo‘riq  ko‘rsatuvchi 

tartib intizomlar, ahloqiy me‘yorlarni tushunamiz.Boshqarish tamoyillari bir nechta 

bo‘lib, ba‘zi birlarini keltirishni o‘zimizga o‘rinli deb bildik. 

         Ishni reja asosida olib borish tamoyili.Bu tamoyil korxonadan tortib davlat 

darajasigacha hamma ishlar reja asosida olib borilishini nazarda tutadi. 

         Har  qanday  korxona,  tarmoq  va  vaholanki,  eng  rivojlangan  davlatning  ham 

imkoniyatlari  cheklangan  bo‘ladi.  Bu  holat  rejalash  jara-yonida  inobatga  olinishi 

shart.  Rejalangan  mablag‘larning  rejalanmagan  ishlarga  yo‘naltirilishi  ajratilgan 

mablag‘larning  samaradorligini  pasa-yishiga,  chala  ishlar,  qurilishlarning 

ko‘payishiga,  ajratilgan  kuch  va  imkoniyatlarni  to‘zishiga  olib  keladi.  Ishni  reja 

asosida olib borish tamoyiliga qat‘iy rioya qilish amaliyotda katta ahamiyatga ega. 

         Xo‟jalikni  samarali  va  maqbul  olib  borish  tamoyili.  Bu  tamoyil  kerakli 

ashyoviy boyliklarni yuqori sifatda ishlab chiqarish, ko‘rsatilgan yuqori sifatli har 

qanday  xizmatlar uchun  qilingan  sarf-xarajatlar  mi-nimum bo‘lishi to‘g‘risida fikr 

yurgizadi.Ishlab  chiqarishda  ishtirok  etayotgan  har  bir  ishchi  (xodim) 

daromadining maksimal bo‘lishi tarafdoridir. 

         Bu  esa  ishlab  chiqarish  jarayonida  bo‘layotgan  sarf-xarajatlarni,  chunonchi 

ishlab  chiqarishda  mavjud  bo‘lgan  chiqindilarni,  yonilg‘i,  xom  ashyo,  issiqlik, 

elektroenergiya, suv va hokazolarni iqtisod qilishga da‘vat qiladi. 

---

         Ishlab  chiqarishda  bo‘lgan  sarf-xarajatlarni  kamaytirish  ishchi  (xodim) 

laming  oladigan  ish  xaqini,  olinadigan  mukofotlarni,  ijtimoiy  rivojlanish,  ishlab 

chiqarishni rivojlantirish, fan va texnika  yutuqlarmi qo‘llash uchun  kerak bo‘lgan 

mablagiarni oshirishga olib keladi, ya‘ni korxonaning samaradorligini oshiradi. 

         Xo‘jalikni  maqbul  olib  borish  deganda,  ishlab  chiqarishda  va  bosh-qarishda 

zamonaviy  fan  va  texnika  yutuqlarini  qo‘llash  ko‘zda  tutiladi.  Masalan,  ishlab 

chiqarishda, boshqarishda  yangi texnologiyalar, iqti-sodiy-matematik  modellashni, 

hisoblash  texnika  vositalarini,  avtomat-lashtirilgan  ishchi  joylarini  tatbiq  qilish 

ko‘zda tutiladi. 

         Zamonaviy  boshliq  o‘zining  ish  jarayonida  xo‘jalikni  samarali  va  maqbul 

olib borish tamoyiliga amal qilishi kerak. 

         Yechilayotgan masalalar zanjirida asosiy bo‟ginni aniqlay olish tamoyili. 

Zamonaviy boshliq ishlash jarayonida ko‘p va har xil masalalarga (muammolarga) 

duch keladi. Agar hamma masalalarni boshliqning o‘zi hal qilmoqchi bo‘lsa, uning 

kuchi  ham,  vaqti  ham,  imkoniyati  ham  yetishmaydi.  Shuning  uchun  boshliq 

korxona  oldida  turgan  masalalar  ichidan  eng  asosiylari,  ya‘ni  birinchi  navbatda 

yechilishi zarur bo‘lganlarini ko‘ra bilish va ajratish qobiliyatiga ega bo‘lishi shart, 

ya‘ni yechiladigan masalalar zanjirida asosiy bo‘g‘inni aniqlay bilishi kerak. 

         Buning  uchun  boshliq  adabiyot  va  axborot  vositalarida  e‘lon  qilingan, 

korxona yo‘nalishiga oid bo‘lgan materiallarni tahlil qilishi va o‘zida to‘g‘ri xulosa 

chiqarishi,  fan  va  texnika  yutuqlarini  o‘rganib,  ularni  o‘z  korxonasida  qo‘llash 

yoilarini  qidirishi,  korxonaning  sohasi  bo‘yicha  faoliyat  ko‘rsatayotgan  ilg‘or 

(raqobatdosh)  korxonalarning  ishlash  usullarini  o‘rganishi  va  iloji  boricha 

korxonasida o‘rgangan usul va vositalarni qo‘llash va nihoyatda o‘z korxonasining 

yutuq  va  kamchiliklarini  tahlil  qilib,  boshqa  raqobatdosh  korxonalarning  faoliyati 

bilan solishtirib chora-tadbirlar ishlab chiqishi kerak. 

          Bu  tadbirlar  korxonaning  texnik  -  iqtisodiy  ko‘rsatkichlarini  ilg‘or 

(raqobatdosh) korxonalar darajasigacha ko‘tarish imkoniyatini beradi. 

         Shuning  uchun  ham  bu  tamoyilga  amal  qilish  boshqarish  ama-liyotida 

birinchi  navbatda  yechiladigan  masalalarni  aniqlash  orqali  iqtisodiyotni 

(korxonani) samarali boshqarish imkoniyatini beradi. 

         Qabul  qilinadigan  qarorlarning  ob‟yektivligi  va  ilmiyligi  tamoyili.  Ish 

faoliyatida rahbar odamda  ko‘p masalalar  bo‘yicha har  xil qarorlar qabul qilishga 

to‘g‘ri  keladi.  Boshqarish  sohasida  qabul  qilingan  qarorlardan  kelgan  foydadan 

kimlar  manfaatdor  bo‘lishiga  qarab,  ular  ob‘yektiv  va  sub‘yektiv  bo‘lishlari 

mumkin.  Qabul qilingan  qarorlar jamoa, ishlab  chiqarish va  davlatni  ko‘zda tutsa 

ob‘yektiv,  sub‘yektiv,  ya‘ni  qaror  qabul  qiluvchi  shaxsning  manfaatlarini  ko‘zda 

tutsa sub‘yektiv qarorlar bo‘ladi. Ko‘pincha qabul qilingan qarorlard. 

---