Tadbirkorlik qarorini qabul qilish
Mas'uliyatni o'ziga olish ko'nikmalari
Tadbirkor va boshqaruvchini eng muhim xususiyatlaridan biri uning qaror qabul qilishi. Qaror qabul qilish qanchalik tez va ishonchli darajada bo'lishi tadbirkorga nisbatan atrof-muhitning ishonchi ortishiga va tavakkalchilik xavfining kamayishiga xizmat qiladi.
Boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayonlarining rasmiy tarkibiy tuzilishi:
• qaror maqsadi. qarorning axborot asosi. tanlashning qoida va mezonlari. qarorni tayyorlash va qabul qilish usullari (slrategiyasi), muqobillar, gipotezalar,
Boshqarin qarorlarini qabul qilishni tashkil etishning bcsh asosiy darajasi mavjud: aviokrat, avtonom. lokal-koiiegial. integrally-kollegial, metakollcgial.
Avtokrat daraja - qaror qabul qilish tadbirkor (rahbar)ning yukka o'zi tomonidan (individual) boshqarilayotgan gumh bilan bog'lanmagan holda amalga oshiriladi.
Avtonom daraja - qaror qabul qilish tadbirkor (rahbar)ning yakka o'zi lomonidan (individual) amalga o.shiriladi, ammo guruhdagi umumiy fikr va guruhlarning manfaati hisobga olinadi.
Lokal-kollegial daraja - qaror qabul qilishda tadbirkor (rahbar) guruhning ay rim a'zolarini jalb etadi.
fntegrafiv-kollegial daraja - qaror qabul qilish jarayonida guruhning barcha a'zolari ishtirok etadi.
Hfetakollegial daraja - tashkikndan tashqarida bo'lganlar (yuqori tashkilot, maslahatchilar, tahlilchilar, ckspertlar va h.k.) qaror qabul qilish jarayoniga aralashadi.
Boshqaruv qarorlarini tayyorlash, qabul qilish va amalga oshirish aniq bir vositalar - - operatsiyalarni taqozo etadi. Bu operatsiyalar quyidagilar:
• ajratib olish opcratsiyasi — holatni noaniqlikdan ajratib olish;
• seleksiya operatsiyasi - rahbar har qanday holat bo'yicha o'zi qaror qabul qilishi shart etnas. Holatlar rahbar arala-shuvini taqozo etmasa uni o'rinbosarlar va h.k.lar qabul qilishi mumkin;
• tashkiliy operatsiyalar - qarorni tayyorlash va qabul qilish jarayonini tashkillashtirish;
• qarorlarning “subyektiv bazasini” shakllantirish bo'yicha operatsiyalar - - qarorga jalb etiluvchi shaxslar doirasini aniqlash;
• tanlash holatlarini obyeklivlashtirish operatsiyalari — tanlov vazifasi qatnashchilar tomonidan anglanishi uchun rahbar bu vazifani obyektivlashlirishi, ya'ni uni shakllantirishi va o'rtaga qo'yishi lozim;
• motivatsiyalash operatsiyalari — "ixtiyoriy-majburiy tanlov” fenomeni. Vazifani aniqlovchi rahbarlar uchun boshqaruv tanlovi ular xohishiga to'g'ri keladi. Xodimlar uchun esa bu tanlov majburiy hisoblanadi va h.k.
Tadbirkor bo'lish uchun. ayniqsa, agar so'z qaror qabul qilish (o'g'risida borsa. ma'lum ijodiy qobiliyatga ega bo'lish lozim. Tadbirkorlar o'zlariga va to'g'ri qaror qabul qilish qobiliyatlariga qattiq ishonishlari kerak. Aynan qaror qabul qilish qobiiiyati tadbirkorlarning alohida belgisi hisoblanadi. Ular korxonalariga kclajakda katta la'sir ko'rsatadigan barcha asosiy qarorlarni qabul qilishadi. Qarorlami intuitiv qabul qilish — tadbirkorning eng bebaho tadbirkorlik resursi — doirno qiyinlashib boruvchi vaziyatlarda qaror qabul qilish tajribasi to'planib borishi bilan vujudga keladi.
Qaror.qabul qilishga tadbirkorlar oddiy menejerlarga nisbatan ijodiy yondashishlari kcrak. Ular muammoni yechishga turli nuqtayi nazardan qarashlari kerak va qaror qabul qilishning yangi usullarini toptshlari kerak. Har qanday aniq vaziyatda ular muammoni yechishning poiensial natijalarini aniqlashlari lozhji. shuningdek, niuqobil qarorlarning oqibatlarini aniqlash uchun o'z sinchkovlik-laridan foydalanishadi.
Ko'pgina tadbirkorlik qarorlari subyektiv bo'lganligi sababli. ular ruhiy komponenllardan butunlay ozod bo'la olmaydi. O'z qarorlarining ruhiy jihatlarini lasavvur qilish uchun tadbirkorlar potensial qarorlarning kuchli tomoniari va kamchiliklarini aniqlashlari lozim, bu aniq qarorlarning natijalarini obycktiv baholashga yordam beradi.
Qaror qabul qiiishning «Ilmiy uslubi» shuni ko'rsatadiki, muammoni yechish va tegishli qarorni qabul qilish uchun amal qilinishi lozim bo'lgan bir nechla o'ziga xos jarayonlar mavjud. Bu jarayon. odatda, quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
1) asosiy muammolar identifikatsiyasi;
2) muammoning asosiy sabablarini aniqlash:
3) muammoning potensial yechimini topish;
4) potensial yechimlami baholash;
5) eng yaxshi yechimni tanlash;
6) yechimni amalga oshirish, shuningdek,
7) qabul qilingan qarorning to'g'riligini aniqlash.
Bunday ratsionai yondashuv ko'pgina ish muammolarini yechishning mantiqiy va oqilona yo'li hisoblansada. «ilmiy usul» ning o'zi muammo yechimini bermaydi. Tadbirkorning yetakchilik xususiyotlari va hokimlik vakolatlari qabul qilingan qarorning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun zarurdir. Qarorni amalga oshirish uchun ma'lum qat'iylik va tashabbuskorlik zarur. Tadbirkorlar qabul qilingan qarorni amalga oshirishda kelajakdagi natijalarga ijobiy tomondan qarashlari lozim. Ular o'z qarorlarini «oldingi sana» bilan oylab o'tirishga vaqt ketkazishmaydi. Qabul qilingan qarorni amalga oshirishni boshlash bilan barcha shubhava noaniqliklar bartaraf qilinishi lozim.
Tadbirkorlar o'z harakatlarida qat'iyatli bo'lishlari iozim. Tasbkilot aniq vazifalar va aniq qo'yilgan maqsadlarga ega bo'lishi lozim. bu vazifa-maqsadlar hal qilinishi va crishilishi lozim. Ko'pgina tadbirkorlar qaror qabul qilishda qo'rquvni sezishmaydi. chunki ular omadsizlikka uchrashdan cho'chishmaydi. Ularda muvaffaqiyatga crishishning shaxsiy me'yorlari o'rnatilgan.
