1-mavzu: Birinchi jahon urushidan keying davrda Xitoy. Reja

Yosh afg‘onlar hukumatining islohotlari.

Uchinchi ingliz-afg‘on urushi tugagandan keyin Omonullaxon markaziy hokimiyatni kuchaytirish, feodal tarqoqlikka barham berish, qulchilikni tugatish, dunyoviy maktablar ochish, armiyani mustahkamlashga va boshqa islohotlar o‘tkazishga kirishdi.
Markaziy va mahalliy davlat apparati mustahkamlandi. Mamlakatda konstitutsiyaviy boshqaruvning kurtaklari paydo bo‘ldi. 1923 yili birinchi konstitutsiya qabul qilindi, unda mulk va turar joy daxlsizligi, qonun oldida fuqarolar tengligi va boshqa inson huquqlari e’lon qilindi. Hukumat qabila boshliqlari hokimiyatini chekladi, ularni davlat soliqlarini yig‘ish huquqidan mahrum etdi. Shuningdek ruhoniylarni sud ishlarini yuritish va maorif sohasidagi vakolatlari cheklandi. Dunyoviy o‘quv muassasalarining soni oshdi.
1921 yilda qabul qilingan “Sanoatni rag‘batlantirish haqida”gi qonun milliy tadbirkorlarga katta imtiyozlar berishni ko‘zda tutardi.Hukumat savdo aksionerlik jamiyatlari (shirkat)ni tuzishda yordam berdi. 1923 yili “Yerga cheklanmagan mulkdorlik huquqi, uning oldi-sottisi haqida” qonun chiqdi. Bu qonun yerga xususiy mulkchilikni mustahkamladi va zamindorlarni yer solig‘i to‘lashdan tashqari davlat oldida har qanday majburiyatlardan ozod qildi. Natural soliqlarni pul solig‘i bilan almashtirilishi haqida e’lon qilindi.
Islohotlar Afg‘onistonda kapitalizm rivojlanishiga yo‘l ochdi. Soliqlarning o‘sishi, qishloqlarda savdo sudxo‘rlik sarmoyasi faoliyatini o‘sishi dehqonlarni tabaqalanishini, dehqonlar yerlarini zamindorlar, savdogarlar, sudxo‘rlar, amaldorlar qo‘liga o‘tishini tezlashtirdi. Bu esa aholining katta qatlamlari noroziliklarini keltirib chiqardi. Yangicha tartib qoidalarni joriy qilinishidan manfaatlari siqib qo‘yilgan xonlar, ruhoniylar ingliz mustamlakachilarini qo‘llab-quvvatlashidan foydalanib, bu noroziliklardan yosh afg‘onlar hukumatiga qarshi kurashda foydalanmoqchi bo‘ldilar.
1927-1928 yillarda amir Omonullaxon Hindiston, Misr, Turkiya, Eron va Yevropa mamlakatlariga, shuningdek sobiq SSSRga safar qiladi va o‘zining islohotchilik faoliyatini kengaytirishga intiladi. Biroq 1928 yil kuzida ko‘tarilgan ingliz agenturasini bevosita ishtirokida tashkil qilingan qo‘zg‘olon yosh afg‘onlar hukumatini qulashiga olib keldi. Taxt uchun boshlangan o‘zaro ichki kurashlar natijasida 1929 yil yanvarida hokimiyatga Bachayi Saqo keldi. Qo‘zg‘olon boshlangan vaqtda mamlakat shimolida yashovchi tojiklar Bachayi Saqo (suv tashuvchini o‘g‘li) boshchiligida Qobulga yurish boshlagan edilar. Qo‘zg‘olonchilar Bachayi Saqoni Xabibullaxon nomi bilan amir qilib ko‘tardilar.
1929 yil kuzida Afg‘onistonda amirlik o‘zgaradi. Omonullaxon islohotlariga qarshi chiqqan general Nodirxon (Omonullaxon hukumatida sobiq harbiy vazir) Fransiyadan qaytib kelib, qo‘shin to‘playdi. Afg‘on qabilalari boshliqlari, oliy martabali ruhoniylar, savdogarlar Nodirxonni qo‘llab-quvvatladilar. Ular past tabaqadan chiqqan Bachayi Saqodan ko‘ra amirlikda Nodirxon o‘tirishini istar edilar. Ko‘p o‘tmay Nodirxon otryadlari Qobulni egalladilar. Bachayi Saqo qatl etiladi. 1929 yil oktabrida Nodirxon Afg‘onistonning amiri deb e’lon qilindi.