1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

“LOYIHA” TEXNOLOGIYASI
1-KICHIK GURUH
VAZIFA
Biosfera chegaralari. Biosfera tarkibi
Biоsfеrа - (grеkchа biоs-hаyot, sphaira-shаr) tirik mаvjudоtlаr tаrqаlgаn   еr qоbig’idir. 
Uning tаrkibi, tuzilishi vа enеrgеtikаsi  tirik оrgаnizmlаr fаоliyati mаjmuаsi bilаn bеlgilаnаdi. 
Biоsfеrа o’zidа tirik vа nоtirik kоmpоnеntlаrni birlаshtirаdi hаmdа bir butunlikni tаshkil etаdi. 
U litоsfеrаning yuqоri qismini, butun gidrоsfеrаni, trоpоsfеrа vа strаtоsfеrаning quyi qismini 
o’zidа  qаmrаb  оlgаn.  Biоsfеrа  to’g’risidаgi  tа’limоtni  аkаdеmik  V.I.Vеrnаdskiy  yanаdа 
rivоjlаntirgаn.
Ekоlоgiya  uchun  biоsfеrа  tа’limоtining  аhаmiyati  judа  kаttаdir.  CHunki,  biоsfеrа  tirik 
vа nоtirik tаbiаtning оliy dаrаjаdаgi o’zаrо tа’siri vа ekоsistеmаlаr mаjmuidаn ibоrаtdir. 
Biosfera  chegaralari.  Tirik  organizmlar  Yerning  gazsimon  (atmosfera),  suyuq 
(gidrosfera),  qattiq  (litosfera)  qismlarida  joylashgan.  Biosferaning  yuqori  chegarasi  dengiz 
sathidan  15-25km  balandlikda,  atmosferaning  quyi  qatlami  troposferada  joylashgan.  Bu 
chegarada  quyosh  nurlari  energiyasi  ta’sirida  kislorod  ozonga  aylanadi  va  ozon  ekrani  hosil 
bo’ladi.  Ozon  ekrani  tirik  organizmga  ko’p   miqdorda  zararli  ta’sir  ko’rsatuvchi  kosmik  va 
ultrabinafsha nurlarining asosiy qismini yer yuzasiga o’tkazmaydi. 
Biosferaning  eng  yuqori  chegarasida  noqulay  sharoitga  o’ta  chidamli  bakteriyalar, 
zamburug’lar,  moxlar  va  paportniklarning  sporalari  uchraydi.  Ular  aeroplankton  deyiladi. 
gidrosferani  okeanlar,  dengizlar,  ko’llar  va  daryolarning  suvlari  hosil  qiladi.  Gidrosfera  yer 
kurrasining  70  foizga  yaqin  qismini  egallaydi.   Hayot  gidrosferaning  hamma  qismida,  hatto 
eng chuqur 11 km gacha bo’lgan joylarida uchraydi.
Litosferada  hayot  uning  yuqori  qatlamlarida,  3-4  km  chuqurlikkacha  masofada 
tarqalgan. 
Shunday qilib, biosfera – Yerning  tirik organizmlar yashaydigan geologik qobiqlarining 
bir  qismidir. Sayyoramizdagi hayot chegaralari biosferaning chegaralarini aniqlaydi.
Biosferaning  tarkibi.  Biosferaning  tarkibi  xilma-xil  bo’lib,  uni  4  qismga  ajratish 
mumkin:
1.Tirik moddalar
2.Biogen moddalar
3.Qattiq jismlar
4.Biogen va abiogen hosil bo’luvchi moddalar.
Sayyoramizda  yashaydigan  hamma  tirik  organizmlarning  yig’indisi  biosferaning  tirik 
moddasini tashkil qiladi.
Biogen  moddalar  –  tirik  organizmlar  faoliyatining  mahsulotlaridir.  Ularga  neft, 
toshko’mir, ohaktosh va atmosfera gazlarini kiritish mumkin.
Qattiq  jismlar  –  tirik  organizmlar  faoliyatiga  bog’liq  bo’lmasdan  tabiiy  jarayonlar, 
masalan, vulqonlar otilishidan hosil bo’lgan tog’ jinslari.
Biogen  va  abiogen  hosil  bo’luvchi  moddalarga  tirik  organizmlar  ta’sirida,  hamda 
noorganik tabiat jarayonlari ta’sirida hosil bo’ladigan tuproq misol bo’la oladi.
Shuningdek, biosferaning tarkibida kam miqdorda radioaktiv moddalar, tarqoq atomlar, 
meteoritlar, kosmik chang zarrachalari ham uchraydi.

---