1-mavzu: Avtomobil transport harakat tarkibi

Tarmoq (sistema) – bitta umumiy vazifani bajaradigan qismlar yig’indisi (masalan, ta’minlash tarmog’i, moylash tarmog’i yoki sovutish tarmog’i va boshqalar).

Avtomobil, konstruktiv xususiyatlari va vazifalaridan qat’iy nazar, asosiy uch qismdan iborat: kuzov, dvigatel va shassi. Shuningdek, avtomobilning elektr jixozlari uchala qismning har birida o’z aksini topganligi sababli u umumlashgan katta va murakkab qismni tashkil qiladi.

Avtomobil kuzovi yuk tashish yoki yo’lovchilarni joylashtirish vazifasini bajaradi. Ko’pchilikyengil avtomobil va avtobuslar kuzovlarining qattiq va puxta ishlangan asosi rama vazifasini o’taydi. Bunday kuzovlar ko’taruvchi kuzov deb ataladi. YUk avtomobillarining kuzov qismida yuk tashishga mo’ljallangan saxni (platforma) dan tashqari, xaydovchining kabinasi bo’ladi, u dvigatelning orqasida (GAZ 53A, ZIL -130) yoki dvigatelning ustida (GAZ – 66, MAZ – 5335, KamAZ - 5320) joylashadi.

Avtomobilning umumiy tuzilishi va mexanizmlarining joylashuvini aniq tasavvur qilish maqsadida, transport vositasi sifatida keng tarqalgan ikki o’qli, dvigateli shassining old qismida joylashgan avtomobil (uning kuzovi shartli ravishda olib tashlangan) bilan tanishib chiqamiz.

(3 rasm)

Dvigatel 1 avtomobilning harakatlanishi uchun zarur bo’lgan mexanik energiya qiluvchi manba bo’lib xizmat qiladi. Mexanik energiya esa dvigatelda yonilg’i yonishi natijasida bo’lgan ximiyaviy energiyaning issiqlik energiyasiga aylanishi natijasida bo’ladi. Dvigateldan olingan mexanik energiya bir qator mexanizm va agregatlar orqaliyetakchi g’ildiraklargayetkazib beriladi. Zamonaviy avtomobillarda, asosan, porshenli ichki yonuv dvigatellari o’rnatiladi (karbyuratorli yoki siqish natijasida o’z-o’zini alangalanuvchi dizel dvigatellari).