1-mavzu: Avtomobil transport harakat tarkibi

41-mavzu: Tormoz tarmoqlarining vazifasi va tasnifi


Reja

1. Tormoz tarmoqlarining vazifasi

2. Tormoz tarmoqlarining tuzilishi
3. Tormoz tarmoqlarining ishlash uslubi
Avtomobil tekis yoki o’zgaruvchan tezlikda harakatlanadi. Bundan tashqari, shitob bilan balandlikka va erkinlik bilan pastlikka harakatlanish xollari uchraydi. Avtomobil harakatlanishining hamma xollarida, vaziyatga qarab, sekinlatish yoki to’xtatish va to’xtatilgan avtombilni o’z holatida qo’zg’atmasdan saqlab turish kerak bo’ladi. Shu maqsada har bir avtomobilda, albatta, ikkita: i shva to’xtatib turish tormozi tarmog’i bor. Avtomobillarning og’ir yuk ko’taruvchi nusxalarida esa qo’shimcha ehtiyotkorlik, yordamchi va bazan avariya tormoz tarmoqlari ham bo’lib, ularning har biri ma’lum vaziyatda o’z vazifasini bajaradi. SHu nuqtai nazardan qaralganda, avtomobil yoki avtotransport vositasini tormozlash vazifasini bajaruvchi tarmoqlar yig’indisiga tormoz boshqarmasi deb yuritiladi. Tormoz boshqarmasi to’rtta tormoz tarmog’idan iborat.
Ish tormoz tarmog’i. Avtomobil har xil sharoitda harakatlanganda uning tezligini kamaytirish yoki darxol to’xtatish vazifasini o’taydi.
Ehtiyotkorlik tormoz tarmog’i. Ish tormozi ishlamasdan qolganda avtomobilni to’xtatish uchun kerak.
To’xtatish turish tormoz tarmog’i. To’xtab turgan avtomobilni o’z joyida qo’zg’almasdan turishini ta’minlaydi. Bu tormoz bazan qo’l tormozi deb yuritiladi.
Yordamchi tormoz tarmog’i. Avtomobilning harakatlanishini uzoq muddat bir xil tezlikda saqlab turish yoki juda kichik tezlikda harakatlanishni rostlash vazifasini bajaradi.
Ko’pchilik avtomobillarda yordamchi tormoz tarmog’i vazifasini dvigatelni tormozlash maromida ishlatib bajariladi. og’ir yuk avtomobillarida, avtobus va tirkamalarda, bu maqsada maxsus tormoz tarmog’i sekinlatgich qo’llaniladi. Avtomobillarda qo’llaniladigan tormoz tarmoqlari qanday vazifani bajarishidan qat’iy nazar, ular energiya manbai va bitta yoki bir nechta tormoz mexanizmlaridan iborat bo’ladi.
Avtomobillarning harakatlanishiga majburiy qarshilik ko’rsatish va qarshilik kuchini o’zgartirish uchun mo’ljallangan tuzilma tormoz mexanizmi deb ataladi. Zamonaviy avtomobillarning ish, yordamchi va to’xtatib turish tormoz tarmoqlarida tormoz mexanizmi sifatida friktsion tuzilmalar ishlatiladi. Bularda majburiy qarshilik aylanuvchi va aylanmaydigan qismlar vositasida ishqalanish kuchini o’zgartirib hosil qilinadi. Demak, avtomobil tezligini kamaytirish uchun tormozlash natijasida uning kinetik energiyasining bir qismini, batamom to’xtatish uchun esa bu energiyaning hammasini ishqalanish hisobiga yo’qotish kerak.