1-mavzu: Asalari tanasining ichki tuzilishi mavzusidagi laboratoriya ishining (2 soat) pasport I asalari bosh qismi

(chapdagi – old tomondan, o‘ngdagisi orqa tomondan ko‘rinishi)
1-oddiy ko‘zlar 2-murakkab ko‘zlar, 3-mo‘ylovcha, 4-yuqoridagi lab, 5-yuqori chag‘, 6-ostki chag‘, 7-ensa teshigi, 8-ostki lab.

Boshining ustki qismida, harakatsiz tutashgan bosh qism skeletdan tuzilgan. Boshning oldinigi sathida peshona, uning yuqorisida chakka, undan nariroqda ensa, gardan, peshona pastida yoki oldida qanshar yoki klipus, undan pastda og‘iz organlarini yuqoridan yopib turuvchi, yaproqcha ko‘rinishdagi harakatchan yuqori lab joylashgan. Bosh yonboshlarida joylashgan ko‘zlar osti va yonboshlari esa lunj deb ataladi.

Asalari boshini gavdaga qo‘shishgan halqasimon yumshoq qismi bo‘yin deb, bo‘yin bilan og‘iz organi o‘rtasidagi ostki qismi tomoq deb ataladi. Boshning orqa tomonida, ya’ni ko‘krak qismida yotgan ichki organlar o‘tadigan joyda ensa teshigi joylashgan.
Asalari bosh qismida bo‘g‘imlarga bo‘lingan va turli ko‘rinishdagi bir juft mo‘ylov yoki antenalar bo‘lishi asalarilarga xos xarakterli belgilardan biridir. Asalarining mo‘ylovlari hid bilish va sezish vazifasini bajaradi. Ular peshonaning ikki yonidagi ko‘zlar orasida yoki uning oldidagi chuqurchalarda joylashgan. Har bir mo‘ylov yo‘g‘onlashgan o‘zak bo‘g‘im, asosiy dasta yoki skapusdan, undan keyin oyoqcha yoki peditselpadan va uchinchi bo‘g‘imdan boshlanadigan xivchindan tashkil topgan. Ishchi va ona asalarilarda bo‘g‘imlar soni 11 ta va erkak asalarida esa 12 ta bo‘ladi.

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar

1. 
   Asalarining boshi necha qismlardan tuzilgan?
   
2. 
   Ona, ishchi va erkak asalarilarning bosh qismlarining tuzilishi va ularning farqini tushuntirib bering?
   
3. 
   Asalarining bosh qismida qaysi organlar joylashgan va ularning vazifalari nimalardan iborat?
   
4. 
   Asalarilarda mo‘lovlari necha qismdan iborat?
   
5. 
   Asalarilarda ensa teshigi nima vazifalarni bajaradi?
   

2. Asalari og‘iz apparatining tuzilishi
Asalarining og‘iz organlar asosan yuqori lab, uch juft og‘iz o‘simtalari va tomoq osti bo‘g‘inlaridan tuzilgan. Tashqi muhitdan qabul qiladigan oziqaning holatiga va xiliga qarab og‘iz apparatining shakli o‘zgaradi. Ular kemiruvchi yoki so‘ruvchi tipda tuzilgan bo‘lib, qattiq yoki suyuq oziqalar bilan oziqlanadi (4 rasm) asalari og‘iz apparati so‘ruvchi-kemiruvchi tipda tuzilgan. Bunday tipdagi og‘iz organlari suyuq oziqalarni, gul shirasini so‘rib olishga moslashgan.
Asalari og‘zi-yuqorigi va pastki lablar, hamda yuqori va pastki jag‘lar birligida og‘iz apparatini tashkil etadi. Yuqorigi lab uzunchoq plastinka shaklida, og‘iz teshigini old tomonida kuchli xitinlashgan, bo‘g‘imlarga bo‘lingan plastinkadan iborat yuqorigi jag‘lar joylashgan. Ular chaynag‘ichlar deb ataladi. Yuqorigi jag‘lar, asosi bilan boshga, harakatchan birikkan, ko‘ndalangiga aylanish xususiyatiga ega. Ular bir uchi bilan esa boshning ichiga, ikkinchi uchi bilan esa yuqori jag‘lar asosiga birikkan, alohida bukilib yoziluvchi muskullar yordamida harakatlanadi. Bukiluvchi muskullar qisqarganda, yuqorigi jag‘lar ichki uchi bilan bir- biriga yaqinlashsa, yoziluvchi muskullar qisqarganda, jag‘lar ikki tomonga ajraladi.