1-Mavzu: Analitik kimyo fani asoslari. Sifat analiz usullari. Kationlarning analitik guruhlarga bo’linishi. Kationlarning birinchi guruhining xususiy riaksiyalari. Bufer eritmalar

Birikmalarning eruvchanligi

I guruh	Li+, Na+, K+, NH4+, Mg2+	Yo`q	Yo`q	S2–, Cl–, CO32–, OH–
II guruh	Ca2+, Sr2+, Ba2+	(NH4)2CO3	CaCO3, SrCO3, BaCO3	S2–, Cl– lar suvda eriydi
III guruh	Al3+, Cr3+, Fe2+, Fe3+, Zn2+, Co2+, Mn2+, Ni2+	(NH4)2S	Al(OH)3, Cr(OH)3, Fe2S3, ZnS, CoS	S2– suyultirilgan kislotalarda, Cl– lar suvda eriydi
IV A guruh	Cu2+, Cd2+, Hg2+, Bi3+	H2S	CuS, CdS, HgS, Bi2S3	S2– suyultirilgan kislotalarda erimaydi
IV B guruh	Sn2+, Sn4+, Sb3+, Sb5+	Na2S yoki (NH4)2S	Yo`q	S2– suyultirilgan kislotalarda erimaydi
V guruh	Ag+, Pb2+, Hg22+	HCl	AgCl, PbCl2, Hg2Cl2	Cl– lar suvda erimaydi, suyultirilgan kislotalarda eriydi

Vodorod–sulfidli usul bo`yicha kationlar guruhlari.

Guruh	Kationlar	Guruh reagenti	Cho`kma tarkibi	Birikmalarning eruvchanligi
I guruh	Ag+, Pb2+, Hg22+	2 M HCl	AgCl, PbCl2, Hg2Cl2	Cl– lar suvda erimaydi
II guruh	Ca2+, Sr2+, Ba2+	1 M H2SO4	CaSO4, SrSO4, BaSO4	SO42– lar suvda erimaydi
III guruh	Zn2+, Al3+, Cr3+, Sn2+, Sn4+, As3+	4 M NaOH	Zn(OH)2, Al(OH)3, Cr(OH)3, Sn(OH)2, Sn(OH)4	OH– lar amfoter bo`lib, ishqorda eriydi
IV guruh	Mg2+, Mn2+, Fe2+, Fe3+, Bi3+, Sb3+, Sb5+	25 % li NH3	Mg(OH)2, Mn(OH)2, Fe(OH)2, Fe(OH)3, Bi(OH)3	OH– lar NaOH yoki NH3 da erimaydi
V guruh	Co2+, Ni2+, Cu2+, Cd2+, Hg2+	25 % li NH3	Co(OH)2, Ni(OH)2, Cu(OH)2, Cd(OH)2, Hg(OH)2	OH– lar kompleks birikma hosil qilish hisobiga NH3 da eriydi
VI guruh	Na+, K+, NH4+	Yo`q	Yo`q	Cl–, SO42–, OH– lar suvda eriydi

Kislota–asos usuli bo`yicha kationlar guruhlari.

Guruh	Kationlar	Guruh reagenti	Cho`kma tarkibi	Birikmalarning eruvchanligi
I guruh	Ag+, Pb2+, Hg22+	HCl	AgCl, PbCl2, Hg2Cl2	Cl– lar suvda erimaydi
II guruh	Sn2+, Sn4+, Sb3+, Sb5+	HNO3	H2SnO2, H2SnO3, H2SbO2, H2SbO3	Metaqalay va metasurma kislotalar suvda erimaydi
III A guruh	Ba2+, Sr2+, Ca2+, Mg2+, Mn2+, Fe2+	(NH4)2HPO4 (25 % li NH3)	Ba3(PO4)2, Sr3(PO4)2, Ca3(PO4)2, Mg3(PO4)2, Mn3(PO4)2, Fe3(PO4)2	PO43– lar suvda va ammiakda erimaydi, sirka kislotada eriydi
III B guruh	Al3+, Cr3+, Fe3+	(NH4)2HPO4 (25 % li NH3)	AlPO4, CrPO4, FePO4	PO43– lar suvda, ammiakda, sirka kislotada erimaydi, HCl da eriydi
IV guruh	Cu2+, Cd2+, Hg2+, Co2+, Ni2+, Zn2+	(NH4)2HPO4 + NH3	Cu3(PO4)2, Cd3(PO4)2, Hg3(PO4)2, Co3(PO4)2, Ni3(PO4)2, Zn3(PO4)2	PO43– lar reagentda kompleks hosil qilish hisobiga eriydi
V guruh	Na+, K+, NH4+	Yo`q	Yo`q	Cl–, NO3–, PO43– lar suvda eriydi

Ammiak–fosfatli usul bo`yicha kationlar guruhlari.
Organik kompleks hosil qiluvchilar ularning yutuq va kamchiliklari Texnologiyada qo’llanilishi.
Organik kompleks hosil qiluvchilar, jumladan, aminokarbon kislotalar va ulapHing tuzlari – kompleksonlar qollanishi bilan usul keng qollana boshladi va keyinchalik kompleksonometriya usuli deb atala boshladi. Kompleksonlar ichida etilendiaminotetra sirka kislotasining ikkita natriyli tuzi, ya‟ni komplekson-III analizda keng qollaniladi (texnik nomlanishi – TrilonB). Komplekson-III kopchilik metall ionlari bilan komplekslar (ichki kompleks birikmalar) hosil qiladi. Bunda metallar ionlar karboksil guruhdagi vodorod atomlari bilan o„rin almashinadi, azot atomlari esa koordinatsion bog hosil qiladilar. Natijada barqaror qisqichsimon kompleksonlar (xelatlar) hosil boladilar.
Kompleksonometrik titrlash usulida metall xrom indikatorlari qo„llaniladi. Ular organik boyoqlar bo„lib, ozlari bir rangga, metallar bilan kompleks hosil qilish reaksiyasida esa boshqa rangga ega. Masalan, erioxrom qorasi (EXCH-T) indikatori oz rangini quyidagi sxemaga muvofiq ozgartiradi:
H2Jnd + Me2+ → MeJnd + 2H
pH=7-11 bo„lganda kopchilik metall ionlar indikator bilan qizil rangli komplekslar hosil qiladilar (Mg2+, Ca2+, Zn2+, Cd2+, Al2+, Co2+, Ni2+, Cu2+ va boshqalar). Lekin bu komplekslar metallapHing komplekson-III bilan hosil qilgan komplekslaridan beqaror bo„lgani uchun titrlash vaqtida metall ionlari komplekson-III bilan rangsiz komplekslar hosil qiladilar,
eritmada esa indikatopHing erkin molekulalari qoladi va ular ko„k rangga boyaladi. Demak, metall ionlari titrlaganda eritmaga mos keluvchi bufer aralashma qoshiladi va hosil bolgan qizil rangli eritma kok rangga kirguncha kompleksonIII bilan titrlanadi