1-Мавзу: Ахборот тизимларининг инструментал воситаларига кириш. Режа

2. CASE-воситаларини ўзлаштириш ва жорий этиш технологияси

CASE-воситаларини ўзлаштриш ва эорий этишнинг замонавий технологиялари асосан IEEE стандарти базасига таянади. CASE-воситаларини жорий этиш жараёни қуйидаги босқичлардан ташкил топган:

• 
  CASE-воситаларига бўлган талабни аниқлаш;
  
• 
  CASE-воситаларини баҳолаш ва танлаш;
  
• 
  мустаҳкам лойиҳани ишлаб чиқиш;
  
• 
  CASE-воситаларини амалий жорий этиш.
  

4.1-расм. CASE-воситаларига бўлган талаблар.
Йирик ахборот тизимлари лойиҳасини тузишда CASE-воситаларини танлаш қуйидаги мезонларга боғлиқ ҳолда амалга оширилади:

1. 
   Ахборот тизими ҳаётий даври циклини ва унинг ривожланишини таъминлаш;
   
2. 
   Лойиҳани яхлитлигини таъминлаш ва унинг ҳолатини назорат қилиб бориш;
   
3. 
   Аппарат-дастурий платформа ва МББТларга боғлиқ бўлмаслиги;
   
4. 
   Очиқ архитектура;
   
5. 
   Ўзбекистон техник қўллаб-қувватлаш сифати ва нархи, мувоффақфиятли ишлатиш тажрибаси;
   
6. 
   Ўзлаштириш ва ишлатишнинг соддалиги.
   

Лойиҳани таҳлил этиш натижасида айнан бирор бир восита уни тўлиқ тузиш учун етарли бўлмаслиги ва бир нечта CASE-воситаларини бир вақтда ишлатиш зарур бўлиши ҳам мумкинлигини айтиш керак.
Хулоса қилиб айтганда, CASE-воситаларини қўллашдан олдин айнан қайси бири ёки қайсилари унга мос келишини аниқлаш, у ўз самарасини беришига ишонч ҳосил қилиш зарур, акс ҳолда жуда катта иқтисодий зарар етиши мумкин.


3. Замонавий CASE-воситалар характеристикалари

Замонавий CASE-воситалари оддий таҳлил ва ҳужжатлаштиришдан тортиб дастурий таъминот ҳаётий даврини тўлиқ қамраб олган тўлиқ масштабли автоматлаштириш воситасига қадар кўп сонли ахборот тизимларини лойиҳалаш технологиясини ўз ичига олади.

CASE-воситалар қаторида имкониятлари чекланган арзон тизимлар ва операцион муҳит, платформаларга боғлиқ бўлган жуда қиммат тизимлар ҳам учрайди. Замонавий дастур воситалари бозорида 300 дан ортиқ турли CASE-воситалари санаб ўтилган, улардан энг кучлиларини илғор фирмалар ишлатмоқда.
Дастурий таъминот ҳаётий даврини таъминловчи комплекс CASE-воситалар таркибига қуйидаги компонентлар киради:

• 
  CASE-воситаларининг асоси - репозитори. У лойиҳа версияси ва унинг компонентларини сақлайди ҳамда турли дастурчилардан келаётган хабарларни синхронизациялайди;
  
• 
  таҳлил қилиш ва лойиҳалашнинг график воситалари – ахборот тизимлари моделини қуришда иерархик боғланган диаграммаларни яратиш ва таҳрирлаш учун хизмат қилади;
  
• 
  4 GL оиласига мансуб бўлган дастур воситалари;
  
• 
  конфигурацияли бошқариш воситаси;
  
• 
  ҳужжатлаштириш воситаси;
  
• 
  тестлаш воситаси;
  
• 
  лойиҳани бошқариш воситаси;
  
• 
  реинжиниринг воситаси (дастур коди орқали ўчирилган асосий лойиҳани моделини тиклаш имкони).
  

Барча замонавий CASE-воситалар асосан тури ва категорияси бўйича классификацияланади. Тури бўйича классификациялаш деганда дастурий таъминот ҳаётий даврининг у ёки бу жараёнига CASE-воситаларини функционал мўлжалланиши тушунилади.
Тури бўйича классификациялаш асосан CASE-воситаларининг компонентлари билан мос келади ва қуйидаги асосий турларга ажратилади:

• 
  таҳлил қилиш воситаси (Upper Case) – предмет соҳаси бўйича моделларни қуриш ва таҳлил этишга мўлжалланган. Уларга Design/IDEF, BPwin, CASE-воситалари мисол бўла олади;
  
• 
  таҳлил қилиш ва лойиҳалаш воситаси (Middle Case) – кенгроқ тарқалган лойиҳалаш методологиясини қўллаш билан бирга соҳага мослаштирилган лойиҳаларни яратиш учун ишлатилади. Улар ёрдамида компонентлар, тизим интерфейси, тизим архитектураси, маълумотлар алгоритми ва структураси ишлаб чиқилади. Vantage Team Builder, Desiner/2000, Silverrun, Pro IV, Case.Аналитик CASE-воситалари шулар жумласидандир;
  
• 
  маълумотлар базасини лойиҳалаш воситалари – кенг тарқалган МББТлар учун маълумотларни моделлаштириш ва МБ схемаларини генерациясини (SQL тилида) таъминлайди. Уларга Erwin, S-Designor, DataBase Designer (Oracle) CASE-воситаларини мисол келтиришимиз мумкин, МБни лойиҳалаш воситалари Vintage Team Builder, Designer/2000, Silverrun ва Pro-IV воситалари таркибида ҳам мавжуд.
  
• 
  дастур иловаларини ишлаб чиқиш воситалари – унга 4 GL воситаси оиласига мансуб Uniface, Jam, Power Builder, Developer/2000, NewEra, SQL Windows, Delphi ва бошқа воситалар ҳамда Vantage Team Builder, Pro-IV, Silverrun таркибига кирадиган код генераторлари киради;
  
• 
  реинжиниринг воситаси – дастур кодлари ва МБ схемаларини таҳлил этади ҳамда турли моделлар ва лойиҳалар асосини шакллантиради. МБ схемаларини таҳлил этиш ва шакллантириш воситаси Vantage Team Builder, Pro-IV, Silverrun, Designer/2000, Erwin ва S-Designor таркибида мавжуд. Дастур кодларини таҳлил қилиш борасида объектга мўлжалланган CASE-воситалари кенг тарқалган, улар С++ тилида реинжиниринг амалини бажаради. Rotional Rose, Object Team Builder объектга йўналтирилган CASE-воситалари шулар жумласидандир.
  

Категорияси бўйича классификациялаш деганда бажарадиган вазифаси бўйича тадбиқ этилишини даражаси тушунилади ва кўпроқ автоном масалаларни ечадиган алоҳида локал воситаларни ўз ичига олади. Ушбу CASE-воситаларини қуйидаги белгилар ёрдамида классификациялаш мумкин:

• 
  қўлланиладиган методологияси, моделлари ва маълумотлар базаси;
  
• 
  МББТ билан интеграция даражаси;
  
• 
  рухсат этилган платформаси ёки операцион тизими.
  

Ҳозирги вақтда жаҳон бозорида қуийдаги CASE-воситаларига бўлган талаб ошиб бормоқда:
Локал CASE-воситалар:

• 
  Vantage Team Builder;
  
• 
  Designer/2000;
  
• 
  Silverrun;
  
• 
  ERwin+BPwin;
  
• 
  S-Designor;
  
• 
  Case.Аналитик;
  

Объектга мўлжалланган CASE-восита:

• 
  Rotional Rose.
  

Ушбу локал ҳамда объектга мўлжалланган CASE-воситаларининг ҳар бирига қисқача тўхталиб ўтамиз.