1-мавзу: Қадимги Шарқда халқаро муносабатлар ва дипломатия тарихи

3. Империя даврида дипломатик ташкилот аппарати
Юлий Сезарнинг Галлиядаги дипломатияси (мил.авв. 58-51-йиллар).
Ўрта Йер денгизи ҳавзасидаги ҳудудларнинг босиб олиниши даври Рим дипломатиясининг энг муваффақиятли даври ҳисобланади. Бу йердаги Римнинг рақиблари нисбатан юқори маданиятли давлатлар ҳисобланиб, Рим империяси бу йерларда ўз ҳукмронлигини ўрната бошлади. Мил.авв. II-I асрлар мобайнида Рим империяси Кичик Осиё, Сурия, шимолда Галлия, Германия ва Британияда босқинчилик сиёсатини юритди. Бу асрларда Рим ташқи сиёсати жуда кенг ҳудудларда олиб борилди. Бу сиёсатда дипломатиянинг роли беқиёс бўлган. Рим элчилари ва “оратор”лари орқасида кучли Рим империяси турар эди. Шунга яраша Рим империясидаги дипломатиясининг вазифалари ва методлари ҳам соддалашган.
Бу даврдаги Рим империясининг дипломатия соҳасидаги ривожланган даври Гай Юлий Сезар даврига тўғри келади. У ўзининг дипломатик жиҳатдан моҳирлиги галлар компанияси (мил.авв. 58-51-йиллар) даврига тўғри келади.
Галлия бу даврда чуқур ички инқирозни кечираётган эди. Эски уруғчилик тизими инқирозга учраб, ўрнига қулдорлик муносабатлари шаклланаётган эди. Галл аҳолиси ичида бир пайтлар душман бўлган гуруҳлар янги муносабатлар даврида бирлаша бошлаган бўлсаларда, янги ижтимоий қарама-қаршиликлар қаршисида яна бўлиниб кетган эди. Юлий Сезар бу қарама-қаршиликлардан моҳирона фойдалана олган. Сезар Галлиядаги “Рим дўстлари” ёрдамида умумий галл конфедератсиясини тузишга муваффақ бўлади. Сезар конференсияда ўзини умумий галлар ҳимоячи-йўлбошчиси сифатида эълон қилдирилишига муваффақ бўлади. Бу моҳирона дипломатик йўл бўлиб, Галлияни бўйсундиришни йенгиллаштиради. Третей суди каби аҳоли ўзининг манфаати учун мурожаат қиладиган бўлди. Бу Сезарга бутун Галлияни назоратда тутишга, қабилалар ўртасидаги низоларга аралашиш имкониятини берган. Буни у гоҳ дипломатик, гоҳ ғарбий йўл орқали моҳирлик билан ҳал қилган.
Сезарнинг муваффақияти Римнинг ўша даврдаги қандай ҳолатда бўлганлигини кўрсатади. Сезарнинг ўзи ҳам ўша даврда дипломатик вакил қандай хусусиятга эга бўлиши керак бўлса, барчасига эга эди. У кучли характери ва қийин вазиятда осон қарор қабул қилиши билан ажралиб турар эди. Шу билан биргаликда у муомалада оддий ва киришимли, сахий, кимлигидан қатъий назар ўзгаларни осонгина ўзига жалб қила олар эди.
Душманларни бўлиб юбориб, дўстларини ўз томонига жалб эта олди. Мил.авв. 52-йил охирида у галл қабилаларининг кўнгилли қўшинини йенгиб, Галлияни Римга бўйсундиради. Сезарнинг ғайрати туфайли Ғарбий Йевропанинг бой ўлкаси Галлия қўшиб олинади. Галлияга бугунги Франсия, Белгия ва Германиянинг бир қисми кирар эди. Сезар нафақат кучли армия тузади, балки республика душманларини ўз томонига оғдира олади ва ўз диктатурасини (мил.авв. 49-44-йиллар) ўрната олади. Кейинчалик Сезар республика тарафдорлари томонидан ўлдирилади.
Римликларнинг Галлиядаги ҳукмронликлари Сезарнинг вориси Октавиан Август томонидан узоқ йиллар давом этган ички курашлар натижасида мустаҳкамланади. Августдан бошлаб 500 йил давом этган Рим империяси тарихи бошланади.