1-Mavzu : Hozirgi o`zbek adabiy tilining shakillanishi, dialektal asoslari taraqqiyot omillari. Adabiy til tushunchasi

QADIMGI TURKIY TIL 

O„rta  Osiyo  va  Qozog„iston  hududlaridan  topilgan  yozma  yodgorliklar 

turkiy  xalqlarning  qadimdan  Til  o„z  madaniyati  va  o„z  adabiy  tiliga  ega 

ekanligidan  guvohlik  beradi.  Bu  tarixiy  manbalar  turkiy  urug„  va  qabilalarning 

eramizdan  uch­to„rt asr ilgari  mavjud bo„lganini,  jamiyat  bo„lib tashkil topganini 

va  birgalikda  yashab  hayot  kechirganini  ko„rsatadi.Qadimgi  turkiy  yozma 

yodgorliklar  tarixi  yangi  eraning  V  asrlaridan  boshlab  XIV  asrgacha  bo„lgan 

davrni o„z ichiga oladi. Bu davrlar yozma yodgorliklari asosan O„rxun­Enasoy va 

uyg„ur  yozuvlarida  yozilgan.  Til  xususiyatiga  ko„ra  qadimgi  yozma  yodgorliklar 

tili  hozirgi  mavjud  turkiy  tillarning  birortasiga  ham  to„la  mos  kelmaydi.  Shunga 

ko„ra  qadimgi  yozma  yodgorliklar  tilini  hozirgi  turkiy  tillarning  u  yoki  bu 

xususiyatlarini  o„zida  aks  ettirgan  umumturkiy  yoki  qadimgi  turkiy  adabiy  til 

deyish mumkin.   

 

Masalan, qadimgi turkiy yozma yodgorligidan olingan atigi 8 so„zdan iborat 

bo„lgan  “siz  alima  qunchuyuma  oqlashma  budunima  sizima  altmo„sh 

yasho„mda...”  (siz  elim  bilan,  yorim  bilan,  o„g„lonlarim  bilan,  xalqim  bilan,  siz 

bilan  olmish  yoshimda...)  matnida  “qunchuy”  va  “budun”  so„zlaridan  tashqari 

barcha  so„zlarning  hozirgi  turkiy  tillar  leksikasidagi  shu  so„zlardan  deyarli  farqi 

yo„q.  Shunisi  xarakterliki,  matndagi  siz,  al(el),  og„lon,  altmish,  yash  so„zlari 

deyarlik hamma turkiy tillarda, ayrim fonetik farqlarini hisobga olmaganda, ma‟no 

va qo„llanishi jihatdan bir xildir. 

Matnda 

mavjud 

bo„lgan 

egalik 

qo„shimchalari  ­im//­um,  jo„nalish  kelishigi  qo„shimchasi  ­a,  o„rin­payt  kelishigi 

qo„shimchasi  ­da  affikslarining  qo„llanishi  va  ma‟nosi,  gap  qurilishi  qadimturkiy 

adabiy  til  hozirgi  barcha  turkiy  tillarning  qadimgi  asosi  -  bobo  tili  ekanligidan 

dalolat beradi.