1-ma’ruza: xo‘jalik hisobining mohiyati, boshqaruv tizimidagi ahamiyati va buxgalteriya hisobining umumiy tavsifi reja

Brutto-balans – tartibga soluvchi moddalarni o’z ichiga oluvchi balansdir. Vositalarning haqiqiy qiymatini(tannarxi yoki qoldiq qiymatini) aniqlashdasummalar boshqa moddalar summalaridan chegiriladigan moddalar tartibga soluvchi moddalar deyiladi. Masalan, «Asosiy vositalar» summasidan «Asosiy vositalarning eskirishi» tartibga soluvchi modda summasi chegiriladi. Brutto-balansda ana shu tartibga soluvchi moddalar summasi balans yakuniy qiymatiga kiritiladi.
Netto-balans – qiymatidan tartibga soluvchi moddalar summasi chegirilgan balans. O’zbekistondagi barcha korxonalar netto-balans tuzadi, ya’ni balans yakuniga asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar qoldiq qiymatda, qayta sotiladigan tovarlar esa tannarxi bo’yicha kiritiladi.


2.Xo’jalik operatsiyalari ta’sirida balansda bo’ladigan o’zgarishlar
Xo‘jalik faoliyati jarayonida sodir bo‘ladigan muomalalar ta’sirida korxona mablag‘larining tarkibida va ularning tashkil topish manbalarida, ayrim hollarda ularning ikkalasida ham o‘zgarishlar yuzaga keladi. Xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish manbalaridagi ro‘y bergan o‘zgarishlar balansda ham tegishli o‘zgarishlarga olib keladi. Balansning asosiy xususiyati - xo‘jalik muomalalarini schotlarda ikki yoqlama aks ettirish ta’sirida balans moddalari summasi o‘zgarganda aktiv va passiv tengligining o‘zgarmasligi doimo saqlanadi.
Xo’jalik operatsiyalari ta’sirida balansda to’rt tip o’zgarish bo’ladi.
I–tip o’zgarish. + Aktiv; - Aktiv. Bunda xo’jalik operatsiyasi ta’sirida balansning aktiv tomonidagi bir moddasini summasi ko’payib, ikkinchi bir moddasini summasi kamayadi.
II–tip o’zgarish. + Passiv; - Passiv. Bunda xo’jalik operatsiyasi ta’sirida balansning passiv tomonidagi bir moddasini summasi ko’payib, ikkinchi bir moddasini summasi kamayadi.
I va II–tip o’zgarishlarda balansning umumiy summasi o’zgarishsiz qoladi.
III–tip o’zgarish. + Aktiv; + Passiv. Bunda xo’jalik operatsiyasi ta’sirida balansning aktiv tomonidagi bir moddasini summasi ko’payadi, passiv tomonidagi bir modda summasi ham ko’payadi. Bunda balansning aktiv va passiv tomonlari umumiy summasi xo’jalik operatsiyasi summasiga ko’payadi.