1-MA'RUZA. WEB-TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA ELEKTRON O’QUV
MATERIALLARNI YARATISH TEXNOLOGIYALARI.
Reja
1.
HTML tili haqida
tushuncha
2.
HTML tili asosida elektron o‘quv materiallarini yaratish
3.
JavaScript asosida elektron o‘quv materiallarini yaratish
Tayanch iboralar
;
HTML,
Veb-hujjat, teglar, fremlar, WEB-texnologiya, Dreamweaver
Veb-sayt yaratish texnologiyasi
Web 1.0, 2.0, 3.0, deyish mumkinki, Butunjahon Internet tarmog'ining rivojlanishida
ajralib turadigan shartli tarixiy bosqichlardir. 90-yillar va 2000-yillarning boshlariga xos bo'lgan
texnologiyalar, saytlarni yaratish xususiyatlari va World Wide Web (WWW)
foydalanuvchi
xatti-harakatlari odatda Web 1.0 (Web 1.0) deb nomlanadi. Ushbu davrda WWW-da statik
saytlar ustunlik qildi. Bunday saytlar asosan o'qish, ma'lumot olish uchun mo'ljallangan edi;
geperhavolalardan tashqari, ularda deyarli hech qanday interaktiv elementlar, multimediya
mavjud emas edi, foydalanuvchilarga dialog o'tkazish, fayllarni almashtirish va h.k.lar uchun
imkoniyat yaratilmagan.
Saytlarni yaratish uchun bir qator HTML formatlash tili teglari ishlatilgan, ular shunchaki
dizayn funktsiyasini bajaradi. Ko'pincha saytni belgilash HTML-da
jadvallar yaratish orqali
amalga oshirildi. Bularning barchasi sahifa kodini qiyinlashtirib, qidiruv robotlarini o'qishini
qiyinlashtirdi.
Veb 1.0 davrida Internetga ulanish sekin amalga oshirilar edi, shuning uchun ko'pgina
cheklovlar shu fakt tufayli yuzaga keldi. Masalan, World Wide Web-da video kamdan-kam
uchraydigan hodisa edi.
Foydalanuvchilarning aloqasi uchun forumlar va suhbatlar tashkil etildi.
2000-yillarning o'rtalariga kelib veb-saytlarni yaratish usullari va maqsadlari o'zgarishni
boshladi. Foydalanuvchilar resursni o'zlari to'ldirganda, bir-birlari bilan aloqa qilishda va
to'g'ridan-to'g'ri saytda o'z fikrlarini bildirishda dinamik kontent yaratishga yo'nalish paydo
bo'ldi. Bloglar, ijtimoiy tarmoqlar, wiki-loyihalar paydo bo'la boshladi.
Bugungi kunda ushbu
tashkil etish shakli va tarkibni yaratish WWW-ning muhim ulushini egallaydi va aksariyat
Internet foydalanuvchilari bunday saytlardan foydalanadilar.
Internetga yuqori tezlikda ulanishning paydo bo'lishi bilan multimedia ma'lumotlari (video,
musiqa, grafikalar) Butunjahon Internet tarmog'ida ommalashdi.
Web 2.0 yangi veb-xizmatlarning paydo bo'lishi, veb-dasturlashning rivojlanishi,
saytlarning dizayni va foydalanishda yaxshilanishi, foydalanuvchining noma'lum bo'lish
qobiliyatining pasayishi bilan ajralib turadi.
Web 2.0-ning aniq ustunligiga qaramay, shuni ta'kidlash kerakki, World Wide Web-da
juda ko'p miqdordagi sifatsiz ma'lumotlar, shu jumladan noto'g'ri ma'lumotlar paydo bo'ldi.
Shuning uchun, sayt yaratishda yotgan texnologiyalardan qat'i nazar, uning mazmuni birinchi
navbatda qadrlanadi. Bugungi kunda Internetda juda katta
miqdordagi yuqori sifatli
ma'lumotlarni topish oson emas.
Web 3.0 g'oyasini 2.0 ning kamchiliklaridan xalos bo'lish sifatida shakllantirish mumkin.
Xizmatlar sifati va tarkibiga alohida e'tibor qaratiladi, boshqarish va ma'lumotlarni to'ldirish
mutaxassislar qo'liga topshiriladi. Biroq, ushbu kontseptsiya foydalanuvchining tobora kuchayib
borishi, noma'lum bo'lib qolishi, veb-xizmatlarning muayyan qoidalariga bo'ysunishi va
hokazolari bilan bog'liq bo'lib, boshqa kamchiliklarga ham ega: Web 3.0 ga g'oyaviy jihatdan
yaqin bo'lgan saytni Internet xizmati deb hisoblash mumkin. Bulutli texnologiyalar, relyef
xaritalari bo'yicha navigatsiya bunday xizmatlarga misoldir.
Veb - sayt - giperhavolalar bilan bog'liq veb-sahifalar to'plamidir. Veb-sahifalar yoki
gipertekst hujjatlari teglar (teglar) deb nomlangan maxsus buyruqlar mavjud bo'lgan matndir.
Ushbu teglar sahifa elementlarini formatlashni ta'minlaydi va grafik narsalar, rasmlar,
giperhavolalarni joylashtirishga imkon beradi va hk.
Veb-sahifalar maxsus HTML tilidan foydalangan holda yaratilgan.
HTML yoki giper
matnni belgilash tili - bu gipermatnni belgilash tili, belgilar teglar yordamida amalga oshiriladi.
HTML-ga qo'shimcha ravishda, boshqa markup tillari ham qo'llaniladi: WML, XML. Hozirgi
vaqtda interfaol saytlar yaratish uchun turli zamonaviy texnologiyalar qo'llaniladi: PHP, ASP,
PERL, JSP, CSS, DB2, MSSQL, Oracle va boshqalar. Zamonaviy saytlar odatda boshqariladigan
saytlar, i.e. CMS bilan jihozlangan saytlar (tarkibni boshqarish - tarkibni boshqarish tizimlari).
HTML (Hyper Text Markup Language) matn va grafik shakldagi hujjatlarni Internet
tarmoi orqali foydalanish uchun tayyorlash formati hisoblanadi. Hujjatni Internetda chop etish
uchun uni ma’lum qoidaga rioya qilgan holda, aniqroi HTML
dasturlash tilida yordamida
tayyorlanadi. Internetga ulanmagan kompyuterda ham hujjatni tayyorlash va uni kо‘rish
mumkin. HTML standart dasturlash tili bо‘lib, WEB muhitda gipertekstli hujjatlarni yaratishga
mо‘ljallangan. HTML-hujjatlar turli WEB brouzerlar yordamida kо‘riladi. HTML dasturlash tili
turli hujjatlari WEB yoki avtonom kompyuterda qulay kо‘rish imkonini beradi. Aytish joizki,
HTML algoritmik dasturlash tili bо‘lmay, balki uni sahifada tekstni belgilash tili deb aytish
mumkin.
HTML dasturlash tilining dastlabki varianti Tim Berners-Li tomonidan yaratilgan (CERN-
Yadro tadqiqotlari Yevropa markazi, 1990 yil) va NCSAning Mosaic nomli brouzerida
tarqatilgan. О‘sha davrda Internetni tez rivojlanishi natijasida bu dastur katta yutiqlarga erishdi
va HTML imkoniyatlari kengaytirildi hamda tо‘ldirildi. Hozirgi vaqtda HTML 4.0
versiyasi
mavjud bо‘lib, unda jadval stillari, skriptlar, kadrlar, obektlar bilan ishlash, turli yо‘nalishdagi
yozuvlarni ishlatish, formalarning yangi xossalari, imkoniyati cheklangan odamlar uchun turli
mexanizmlarni qо‘llash kabi qulayliklar paydo bо‘ldi.
Afzalligi:
- hujjatda muallif tomonidan
tanlangan shrift turi, shakli va rangi va boshqa barcha
formatlari saqlanadi;
- turli xil platformalarda (Wibdows, Lunix, Mac) uni о‘qish mumkin;
- uni turli dasturlar yordamida о‘qish mumkin;
- ochiq standartligiyu
Kamchiligi:
- grafika alohida saqlanadi;
- kо‘pchilik hollarda bitta fayl emas, balki bir necha fayllar yiindisi shaklida taqdim
qilinadi.
Internet axborot resurslarining kо‘pchiligini HTML formatli hujjatlar tashkil qiladi. Uni
kо‘pchilik hollarda Veb-hujjat ham deb atashadi.
