1-ma’ruza Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari faniga kirish. Akt komponentlari. Texnik tizimlarda aktning asosiy funksiya va vazifalari. Axborot texnologiyalari axborot tizimlarni tavsifi,ularni toifasi

Mini kompyuterlar: 
foydalanuvchilarga ma’umotlarni saqlah, soda madalalarni yechish 
imkonini beradi. 
Kompyuter tizimlari arxitekturasi 
Kompyuter tizimi modulli strukturadan iborat. Tizimda har bir qurilma ucun qurilmalar 
nazoratchisi deb nomlanuvchi maxsus boshqarish qurilmasi mavjud. Barcha modullar tizim 
shinasi
(system bus) 
orqali bog’langan. Har bir nazoratchi ishini drayver boshqaradi. Drayver 
amaliyot tizimining bir qismi hisoblangan maxsus dasturdir.
Markaziy protsessor 
– kompyuter tizimi buyruqlarini bajaruvchi qurilma. Zamonaviy 
kompyuterlarda u ko’p toshli bo’ladi, yani uning tarkibida umumiy xotirada parallel ishlovchi 
2tadan 32tagacha toshli protsessorlar bo’ladi.

---

Operativ xotira 
– qayta ishlanuvchi ma’lumotlarni saqlovchi qurilmadir. Xotira hajmi – 1 – 16 
gigabayt va undan katta; kam hajmli xotirani ishlatish tavsiya etilmaydi. Xotiraning taktli 
chastotasi– 667 
MHz
– 1.5 
GHz
.
Tizimli shina
– kompyuterning barcha modullari ulangan qurilmadir Shinaning taktli chastotasi 
– 1 – 1.5 
GHz. 
Odatda 
PCI (Peripheral Component Interconnect) turdagi shinalar ishlatiladi. 
Unga protsessor, xotira, disklar, printer, modem va boshqa tashqi qurilmalar ulanadi
.
Portlar
– kompyuterga tashqi qurilmalarni ulovchi qurilma. Har bir port o’zining nazoratchisi 
hamda drayveriga ega. 
Ko’p hollarda
 USB (Universal Serial Bus) porti ishlatiladi. 
USBportiga turli qurilmalar ulanishi 
mumkin. Bunda kompyuterni o’chirish talab etilmaydi. USBning turli tezlikda ishlovchi bir 
nechta standarti bor. Eng ko’p tarqalgani port tezligini sekundiga 240-260 megabit bo’lishini 
ta’minlovchi USB2.0.
Kompyuter tizimlarining ishlash jarayoni.Qurilmalar holati jadvali 
Amaliyot tizimi qurilmalar holatining jadvalini saqlaydi. Jadvalda har bir har bir qurilmaga mos 
element, qurilma turi, manzili, holati keltiriladi.
Quyida 
sinxron 
va 
asinxron 
kiritish 
va 
chiqarish 
arxitekturasi 
keltirilgan.
4 rasm.

Sinxron va asinxron kiritish va chiqarish arxitekturasi 

Xotira tuzilmasi 
Xotira funktsiyasini bajaruvchi texnik vositalar kompleksi xotira qurilmasi deyiladi(XQ)
.
XQ 
larda buyruq va berilganlar joylashtiriladi. Ular markaziy protsessorning dasturlar va axborotlarga 
murojaatini ta’minlaydi. XQ lar quyidagi qismlarga bo’linadi: 
asosiy xotira,
o’ta tezkor xotira (SOZU) tashqi xotira qurilmalari. 
Asosiy xotira ikki turdagi qurilmalarni o’z ichiga oladi: operativ xotira qurilmasi va (OXQ yoki 
RAM - Random Access Memory) va doimiy xotira qurilmasi (DXQ yoki ROM - Read Only 
Memory).
OXQ o’zgaruvchan axborotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Operativ xotira 
protsessorning hisoblash amallarini bajarish jarayonida o’z mazmunini o’zgartirib turadi va 
yozish, o’qish hamda saqlash rejimlarida ishlaydi. DXQ protsessor tomonidan bajariladigan 
hisoblashlar jarayonida o’zgarmasligi kerak bo’lgan, masalan, standart dasturlar va konstantalarni 
saqlaydi.
Stekli xotira keng tarqalgan bo’lib, uning EHMdagi realizatsiyasi uchun maxsus mikrosxemalar 
ishlab chiqilgan. Bunda operatsion sistema dasturlari yordamida stek uchun xotira qismi ajratiladi 
(IBM PC da bu maqsad uchun 64 Kbayt ). Mikroprtsessorning maxsus registri (stek ko’rsatkichi) 
doimiy ravishda stek boshi rolini bajaruvchi OX yacheykasi adresini saqlaydi. Sonni o’qish doimi 
ushbu stek boshidan amalga oshiriladi, keyin stek ko’rsatkichi stekli xotiradagi keyingi yacheykani 
ko’rsatadi (ya’ni stekning o’zi o’zgarmas bo’lib, faqat uning boshi suriladi). Stekka son yozishda 
stek ko’rsatkichi navbatdagi bo’sh yacheykaga to’g’irlanib, shu adres bo’yicha yozish amalga 
oshiriladi.
Mazmun bo’yicha tanlash xotirasi adressiz hisoblanadi. Unga murojaat qidiruv tasvirini saqlovchi 

---

maxsus niqob bo’yicha amalga oshiriladi. Ushbu qidiruv obraziga mos keluvchi axborotlar 
xotiradan o’qiladi. Masalan, bunday tirdagi xotiraga turar joy to’g’risidagi axborot yozilgan bo’lib, 
qaysidir shaxar aholisi to’g’risida axborot topish kerak bo’lsa, bu shahar nomi niqobga 
joylashtiriladi va o’qish buyrug’i beriladi.