1-ma’ruza temir yo‘l transporti asoslarining asosiy mazmuni reja

Avtomobil transporti. Tashiladigan yuklarning tonna hisobidagi hajmi bo‘yicha transport turlari orasida avtomobil transporti birinchi o‘rinni egallaydi.
Avtomobil transportining bir qator o‘ziga xos xususiyatlari ulardan foydalanishning qulayligi va samaradorligini belgilaydi. Avtomobillar o‘ta harakatchan bo‘lib, zarur hollarda kerakli joylarda yetarlicha transport vositalarini jamlash imkonini beradi. Avtomobil transporti yuklarni ishlab chiqarilgan joyidan olib yo‘lda qayta ishlamay to‘g‘ridan-to‘g‘ri iste’molchi omborxonasigacha yetkazishi mumkin. qisqa va o‘rta masofalarga avtomobillarda tashish tezligi temir yo‘l va suv yo‘llari orqali tashishga nisbatan ancha yuqori bo‘ladi. Yo‘lovchi va yuklar oqimi kam bo‘lganda, avtomobil transportida kapital xarajatlar temir yo‘llarga nisbatan kam talab etiladi. Avtomobillarning boshqa transport turlariga qaraganada, doimiy yo‘l tarmoqlariga bog‘liqligi kam, avtomobil yo‘llari nisbatan to‘g‘ri va qisqa masofalar bilan ulanadi.

Rasm 1.4. Avtomobil transporti

qisqa masofalarga tashishdagi avtomobil transportining afzalliklari masofa uzoqlashgani sari tashish tannarxining qimmatlashishi hisobiga kamaya boradi. Avtomobillarining atrof-muhitning ekologik holatiga salbiy ta’siri ham sezilarli, ko‘p miqdorda neft mahsulotlari va tabiiy kauchuk sarflanadi. Atomobil transportida xodimlar soni ko‘p bo‘lib, ularning asosiy qismini haydovchilar tashkil etadi.

Suv transporti. Suv transporti eng qadimiy transport turi bo‘lib, insoniyat tarixidagi ilk tashishlar suv yo‘llari orqali amalga oshirilgan. Suv yo‘llarini o‘zlashtirish harajatlari juda kam bo‘lib, asosan port xo‘jaligi harajatlari, port atrofi havzalari va daryo yo‘llarini tozalash va chuqurlashtirish bilan bog‘liq bo‘ladi. Suv transportida tashish tezligi kichik. Ko‘pgina suv yo‘llari qish faslida muzlab, kemalar harakati har xil muddatlarga to‘xtaydi. Suv kemalarining yuk ko‘tarish qobiliyati va sig‘imi juda katta.

Rasm 1.5. Suv transporti

Kichik tezliklarda suvning kema yurishiga qarshiligi kam bo‘lganligi uchun tashish tannarxi arzon. Shuning uchun ham suv transporti asosan hajmi ko‘p bo‘lgan va tezkor tashish zarurati bo‘lmagan ommaviy yuklarni uzoq masofalarga tashish uchun qulay. Suv transportining mavsumiy ishlashi kemalardan foydalanish samarasini kamaytiradi, ko‘plab kemalar uzoq vaqt to‘xtab qoladi. Katta miqdorda yuklarni to‘plash uchun portlarda yirik omborxonalar qurilib, yuk ortuvchi o‘ta kuchli mexanizmlar bilan jihozlanishi talab etiladi.

Suv transportining mavsumiy ishlashi temir yo‘l va avtomobil transporti uchun qator noqulayliklar va tashish notekisligini keltirib chiqaradi.
Suv transporti ikki xil bo‘lib daryo va dengiz transporti turlariga ajraladi.