1-маъруза. “Солиқлар ва курсни ўҚитишнинг зарурлиги, мақсади ва вазифалари. Солиқнинг иқтисодий моҳияти ва

ўргатишдан мақсад
талабаларда 
солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар тўғрисидаги тасаввурни ҳосил қилиш ва солиқ 
тўловчилардан ундириладиган солиқ ҳамда мажбурий тўловларнинг ҳуқуқий асосларини, 
солиқ мажбурияти, солиқ назорати, солиққа оид ҳуқуқбузарликлар ва уларга нисбатан 
қўлланиладиган жазо чоралари бўйича билимларни шакллантиришдан иборатдир. 
Махсус курс олдига қўйилган
 асосий вазифалар
солиқларнинг моҳиятини, уламинг 
зарурлигини, солиқ элементлари ва функцияларини, солиқ сиѐсатини, солиққа тортиш ва тўлаш 
тартибларини, хорижий мамалакатлар солиқ тизимларини, солиқ тизимининг назарий 
жиҳатларини ўргатиш ва амалий кўникмаларини шакллантиршдан иборатдир. 

---

1.2. Солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва зарурлиги 
Солиқлар
деганда- Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджетига ѐки давлат 
мақсадли жамғармасига (бундан буѐн матнда бюджет тизими деб юритилади) тўланадиган 
мажбурий беғараз тўлов тушунилади. 
Йиғим деганда
бюджет тизимига Кодексда ѐки бошқа қонун ҳужжатларида 
белгиланган мажбурий тўлов тушунилади, бу йиғимнинг тўланиши уни тўловчи шахсга 
нисбатан ваколатли орган ѐки унинг мансабдор шахси томонидан юридик аҳамиятга эга 
ҳаракатларни амалга ошириш, шу жумладан унга муайян ҳуқуқларни ѐхуд рухсат этувчи 
ҳужжатларни бериш шартларидан бири бўлади. 
Шахснинг зиммасига суд тартибида юклатилган жарималар ва бошқа тўловлар, 
шунингдек қонунда белгиланган ҳолларда мол-мулкни мусодара қилиш ҳамда бошқача 
тарзда олиб қўйиш солиқлар ѐки йиғимлар жумласига кирмайди. 
Солиқ тушунчаси иқтисодий категория сифатида давлатнинг пайдо бўлиши ва унинг 
фаолияти давомийлиги билан бевосита боғлиқдир. Шу ўринда солиқ категорияси давлат 
иқтисодий сиѐсати орқали иқтисодий воқелик сифатида юзага чиқишини таъкидлаш лозим. 
Солиқ тушунчаси тор маънода давлат ихтиѐрига солиқ тўловчилардан мажбурий тартибда 
ундириладиган пул тушумларини ифодалайди. 
Маълумки, солиқлар бевосита давлатнинг пайдо бўлиши билан боғлиқдир, яъни 
давлат ўзининг ваколатига кирувчи вазифаларни бажариш учун молиявий манба сифатида 
солиқлардан фойдаланади. Солиқларнинг амал қилиши объектив заруратдир, чунки жамиятни 
ташкил этувчи барча субъектлар ҳам реал секторда, яъни ишлаб чиқариш соҳасида фаолият 
кўрсатмайди. Жамиятда бошқалар томонидан рад этилган ѐки фаолияти иқтисодий самарасиз 
бўлган соҳалар ҳам мавжудки, улар солиқларнинг объектив амал қилишини талаб этади. 
Аниқроқ қилиб айтганда жамиятнинг норентабел (мудофаа, тиббиѐт, фан, маориф, маданият ва 
бошқалар) ва рентабел соҳага ажралиши ҳамда норентабел соҳани молиялаштиришнинг табиий 
зарурлиги солиқлар объектив амал қилишини зарур қилиб қўяди. Ваҳоланки, норентабел 
соҳанинг ижтимоий хизматлари асосан давлат томонидан амалга ошириладики, уларни 
молиялаштириш усули сифатида юзага чиқувчи солиқлар ҳам шу туфайли бевосита давлатга 
тегишли бўлади. 
Солиқларнинг амал қилишини бозор иқтисодиѐтига ўтиш шароитида икки ҳолат 
билан ифодалаш мумкин: