1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

NOMENKLATURA VA IZOMERIYASI
С Н₃ОН С₂Н₅ ОН СН₃ – СН – ОН

СН₃

Metil spirt etil spirt izopropil spirt

(metanol) (etanol) (I metiletanol -I )

Sistematik nomenklatura XUN bo’yicha spirtlart nomi tegishli to’yingan uglevodorodlar nomiga “ol” qo’shimchasini qo’shib o’qiladi va gidroksil qaysi uglerod atomida turganligini nomer bilan ko’rsatiladi.

Bir atomli to’yingan spirtlarda izomerlar soni tegishli uglevodorodlarga nisbatan gidroksil gruppani joylanishi hisobiga ko’p bo’ladi.

СН₃ – СН₂ – СН₂ – СН₂ – ОН СН₃ - СН - СН₂ОН

СН₃

Butanol-I 2 - metilpropanol -I
СН₃ - СН₂ - СН - СН₃ СН₃

ОН СН₃ -С - ОН

Butanol - 2 СН₃

1,I -demitiletanol - I

SPIRTLARNI TABIATDA UCHRASHI VA OLINISH USULLARI

Spirtlardan metanol va etanol kam miqdorda sof xolatda, o’simliklardan olinadigan efir moylarida va o’simlik a`zolarida uchraydi. Spirtlar oddiy va murakkab efirlar xolatida tabiatda keng tarqalgan.

1.Murakkab efirlar gidroliz o’ilib olinadi:

О

СН₃- С + 1НОН С₂Н₅ОН

О-С₂Н₅

sirka kislota etil efiri

2.Etilen uglevodorodlarga temperatura va katalizator - rux xlorid ishtirokida suv ta`sir ettirib olinadi:

CH₂=CH₂+HOH ^Zn +C₂H₅OH

Etilen etanol

3.Aldegid va ketonlarni qaytarish bilan spirtlar olinadi. Aldegidlardan birlamchi, ketonlardan esa ikkilamchi spirtlar xosil bo’ladi:

O

R-C-H+H₂ R-CH₂OH; R-C-R+H₂ R-CH-R

O OH

Sanoatda etil spirt kraxmal (guruch, bug’doy, kartoshka va xokazo) va kletchatka (o’rmon xo’jalik chiqindilari, go’zapoya) saqlaydigan o’simlik xomashyolarini bijgitish yo’li bilan olinadi.