1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

OKSIDLANISH REAKSIYASI
Spirtlarni oksidlanish reaksiyasida ham radikal vodorod atomlari reaksiyaga qatnashadi.

ОH

СH₃ – СН₂ОН +(О) СН₃-С -ОН СН₃ –С=О+Н₂О
Н Н
birlamchi spirt sirka aldegid


ОН ОН О
С Н₃ –CHСН ₃(О) СН₃-С-СН₃ СН₃-С-СН₃+Н₂О
Ikkilamchi spirt dimetil keton (atseton)


FENOLLAR
Benzol halqasini tashkil etgan uglerod atomlarida gidroksil gruppa saqlangan birikmalar fenollar deyiladi. Fenollar gidroksil gruppa soniga qarab, bir atomli va uch atomli fenollarga bo’linadi.
OH
OH OH
OH
HO OH
Bir atomli fenollarning eng oddiy vakili fenol u bitta izomerga ega, uning gomologi-kriyezol uchta izomerga ega.


OH OH OH OH
CH₃

CH₃

Fenol o-krizol m-krizol CH₃ p-krizol


OLINISH USULLARI
1.Fenol va uning gomologlari yofoch va toshko`mirni haydalganda hosil bo`lgan smolalaridan olinadi.
2.Fenol benzol sul`fokislota tuzlariga yoqori temperaturada ishqor ta`sir ettirib olinadi:
SO₂OH+2NaOH OH +Na₂SO₄
3.Sanoatda fenol hlorbenzolni katalizator (mis tuzlari)ishtirokida uyuvchi natriy eritmasi ta`sirida gidroliz qilib olinadi.
Cl+NaOH OH
+NaCI


KIMYOVIY XOSSALARI
OH ONa

+NaOH +H₂O

ONa O-CH₃
CH₃Cl


O O - C-CH₃
CH₃ - C O
Cl

Molekula kislorod atomidagi erkin juft elektronlarni benzol yadrosiga siljishi natijada benzol halqasining o’rta va para holatlarida elektron zichligi ortadi, shu hisobdan o’rin olish reaksiyalari ro’y beradi.

HO OH
Br Br

2,4,6-tribromfenol

Br

Fenol oksidlanganda dastlab gidrohinon so’ngra benzohinon hosil bo’ladi.

OH OH O
(O) (O)

OH O

Fenolning ayrim hosilalari o’simliklarning o’sishi va rivojlanishini kuchaytiradi. Masalan: fenoksisirka kislota va uning hosilalari shunday hususiyatga ega.

O - CH₂ – C - OH

CI O
Cl 2,4-dixlor fenoksisirka kislota
Fenolning ishlatilishi. Fenol ko’p mikroorganizmlarni o’ldiradigan modda medisinada uning 3-5% li eritmasi (karbon kislota) dizinfeksiya vositasi sifatida ishlatiladi. Ko’pgina plastmassa va polimerlar olishda homashyo hisoblanadi. Fenol asosida olingan preparat fenolftalein laboratoriyada indikator sifatida, medisinada esa ichni yumshatuvchi (surgi) dori sifatida ishlatiladi.