1-ma’ruza. Nazorat-o’lchash asboblarining metrologik tavsifi. Reja O‘lchash haqida umumiy tushunchalar

d = -∆Х , (1.7)
bu yerda d– tuzatma.
Asbobning xatoligi shkala diapazonining protsentlarida ifodalanadi. Bunday xatoliklar keltirilgan xatolik deyiladi va absolyut xatolikning diapazoniga bo‘lgan nisbatiga teng bo‘ladi, ya’ni
_{ } (1.8)
bu yerda _{ }– asbobning o‘lchash chegarasi (diapazoni).
Asbob ko‘rsatishining standartlar yo‘l qo‘yadigan eng katta xatoligi yul qo‘yiladigan xatolik deyiladi. Xatolik mikdori o‘lchashlar olib borilayotgan tashqi muhitga (atrof-muhit temperaturasi, atmosfera bosimi, tebranish va boshqalarga) bog‘liq bo‘lgaii sababli asosiy va qo‘shimcha xatoliklar tushunchalari kiritiladi.
O‘lchash asbobi uchun texnik sharoitlar imkon bergan, maxsus yaratilgan normal ish sharoitida yul qo‘yilgan xato aso­siy xatolik deyiladi. Atrof-muhitning normal holati deb 2°С temperatura va 101325 N/m² (760 mm sim.ust.) atmosfera bosimi qabul qilingan. Tashqi sharoit o‘zgarishining asboblarga bo‘lgan ta’siridan kelib chiqqan xato qo‘shimcha xatolikdir. O‘lchov asboblarining sifati ularning xatoliklaridan tashqari asboblar variatsiyasi, sezgirligi va sezgirlik chegarasi bilan xarakterlanadi.
Nazorat savollari.
1.O‘lchash deb nimaga aytiladi?
2. Bevosita o‘lchash va bilvosita o‘lchash usullarini tushuntirib bering.
3. O‘lchash xatoliklari deb nimaga aytiladi?
4. Absolyut va nisbiy xatoliklar tushuntirib bering.


Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi. 2011.
   
2. 
   Farzane N.G. i dr. Texnologicheskiye izmereniya i pribori. –M.: Visshaya shkola. 1989.
   
3. 
   Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari. –Toshkent: O‘qituvchi. 1997.
   
4. 
   Yusupbekov N.R., Muxitdinov D.P., Avazov Y.SH. Avtomatika va nazorat o‘lchov asboblarining tuzilishi va vazifasi. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. –T.: Iqtisod-moliya, 2010.