1 ma’ruza mexanikaasoslari

Sirt taranglik

Suyuqlik va uning to‘yingan bug‘i, bir-biri bilan aralashmaydigan ikkisuyuqlik, suyuqlik va qattiq jismning b o iin ish sirtid a chegaradoshmuhitlardagi turli xildagi molekulalararo o'zaro ta’sir tufayli kuchlar vujudgakeladi.

Suyuqlik ichida joylashgan har bir molekula atrofini teng miqdordagimolekulalar o‘rab olgan va ular bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlashadi, lekin bukuchlarning teng ta ’sir etuvchisi nolga teng. Ikki muhit chegarasi yaqinidajoylashgan molekulaga uni o‘rab olgan muhit bir jinsli bo‘lmagani sabablisuyuqlikning boshqa molekulalari bilan kompensatsiyalanmagan kuch ta’sir qiladi.Shu sababli suyuqlik hajmidan molekulani suyuqlik sirt qatlamiga chiqarish uchunish bajarish lozim. Temperatra o‘zgarmaganda biror suyuqlik sirt qatlamini hosilqilish uchun sarflangan ishning shu sirt yuziga nisbati bilan aniqlanadigankattalikka sirt taranglik deyiladi:

Suyuqliklarning turg‘un muvozanatda bolish sharti sirt qatlamining minimalenergiyaga ega bo‘lishidir, shu sababli tashqi ta ’sir kuchlari bo‘lmaganda yokivaznsizlik holatida mazkur hajmdagi suyuqlik minimal sirt yuzini olishga harakatqilib, shar shaklini egallaydi.

Sirt taranglik faqat energetik nuqtai nazardananiqlanmaydi. Suyuqliklar sirt yuzalarining qisqarishga harakat qilishi bu sirt qatlamida shu sirtga urinma bo’libyo‘nalgan kuch-sirt taranglik kuchlari mavjudliginiko'rsatadi. Agar suyuqlik sirtida biror / uzunlikda kesmatanlab olsak (9.8- rasm), unda bu sirt kuchlarini shukesmaga perpendikular yo‘nalgan strelkalar yordamidaifodalash mumkin.

Sirt taranglik kuchining shu kuchlar ta’sir etayotgankesma uzunligiga nisbati sirt tarangligiga teng:

Maktab fizika kursidan ma’lumki, ikkala (9.21) va (9.22) ta’riflar aynan birxildir. Ba’zi suyuqliklar sirt tarangligining 20°C haroratdagi qiymatlarini keltiramiz(12-jadval).

3.1- jadval

Suv	0,0725	Simob	0,47
O’t	0,048	Spirt	0,022
Sut	0,05	Qon zardobi	0,06
Siydik	0,066	Efir	0,017

Sirt tarangligi haroratga bog‘liq. Kritik haroratdan uzoqda, uning qiymatiharorat ortishi bilan chiziqli ravishda kamayib boradi. Sirt taranglik kuchiningkamayishi suyuqlikka sirt qatlami energiyasini kamaytiruvchi sirt aktiv moddalarqo‘shish bilan amalga oshiriladi.