1 ma’ruza mexanikaasoslari

Suyuqliklar molekular tuzilishining xususiyatlari

Oddiy suyuqliklar izotropdir, tuzilishi jihatidan esa ular amorf jismlarhisoblanadi. Suyuqliklarning ichki tuzilishlari eng yaqin joylashishlari (o'zaroyaqin zarrachalarning bir-biriga nisbatan tartibli joylashishlari) bilanxarakterlanadi. Molekulalar orasidagi masofalarning kichik bo'lishi, lekino'zaro ta’sir kuchlarining kattaligi suyuqliklarning juda kichiksiqiluvchanligiga olib keladi: suyuqliklar orasidagi masofani oz miqdordakamaytirish, molekulalar orasida o'zaro katta itarish kuchlarini yuzagakeltiradi.

Suyuqliklar qattiq jismlarga o'xshab juda oz siqiluvchanlikka va kata zichlikka ega; ular gazlar kabi, o'zi turgan idish shaklini oladi. Suyuqliklarxossalarining bunday xarakterda bo'lishi ularni tashkil etgan molekulalamingissiqlik harakati bilan bog'liqdir. Gazlarda molekulalar juda kichik kesmaoralig'idagina to'g'ri chiziqli, qolgan paytda esa tartibsiz harakatda bo'lib,ularning joylashishlarida esa qat’iyan bir tartib bo'lmaydi. Kristall jismlardazarrachalar ma’lum bir muvozanat atrofida, ya’ni kristall panjara tugunlariatrofida tebranib turadi. Y.I.Franklin nazariyasi bo'yicha suyuqlik molekulalariqattiq jism molekulalari kabi muvozanat vaziyati atrofida tebranadi, ammo bumuvozanat vaziyati doimiy bo'lmaydi. Biror ,,o‘troq yashash vaqti“ deb atalganvaqt o'tgandan so‘ng qo'shni molekulalar orasidagi masofalari o'rtachasigateng bo'lgan masofaga sakrab o'tib, boshqa muvozanat nuqtasi atrofidatebranadi. Suyuqlikdagi molekulalar orasidagi masofa _{ } nihisoblaylik. _{ }bo'lgani sababli (bu yerda _{ })suyuqlik molekulalaming konsentratsiyasi(_{ }— Avogadro doimiysi. _{ } — suyuqlik zichligi, M— molyar massa), uholda



_{ } ning son qiymati _{ } m ni tashkil etadi; masalan, suv uchun _{ } m .

Molekulaning “o 'tro q yashash vaqti”ning o'rtachasiga relaksatsiyavaqti deb aytiladi. Haroratni oshirish va bosimni kamaytirish relaksatsiyavaqtining juda ko'p marta kamayishiga olib keladi, bu esa molekulalarharakatchanligining oshganligidan va qovushqoqlikning kamay ganligidandalolat beradi.

Suyuqlik molekulasi bir muvozanat holatidan boshqasiga sakrab o'tishi uchunbu molekulani o'rab turgan boshqa molekulalari bilan bog'lanishlar uzilishi vaboshqa yangi qo'shni molekulalar bilan o'zaro bog'lanishlar uzilish jarayoni yangimolekular bog'lanishlar paydo bo'lishida ajralib chiqadigan _{ } energiya (aktivatsiyaenergiyasi) sarf qilishni talab qiladi. Molekulalaming bir muvozanat holatidanboshqasiga bunday o'tishi balandligi _{ }bo'lgan potensial to'siq orqali o'tishhisoblanadi. Molekulalar potensial to'siq orqali o'tishi uchun lozim bo'lganenergiyani qo'shni molekulalar issiqlik harakati energiyasidan oladi. Relaksatsiyavaqtining suyuqlik temperaturasiga va aktivatsiya energiyasiga bog'liqliginiBoltsman taqsimoti qonunidan kelib chiqadigan formula yordamida ifodalashmumkin:

bu yerda _{ } —molekulalar muvozanat vaziyatlari atrofida o'rtacha tebranishlaridavri.

O'rtach a ko'chish masofasi _{ } va o'rtacha vaqt _{ } ni bilgan holdamolekulalaming suyuqlikdagi o'rtacha harakat tezliklarini aniqlash. mumkin:

Bu tezlik gaz molekulalarining o'rtacha tezligiga nisbatan kichikdir. Masalan,suv molekulalari uchun u xuddi shunday haroratni bug' molekulalariga nisbatan20 marta kichikdir.