1 ma’ruza mexanika asoslari

4.7-rasm. Linzad tasvir hosil qiluvchi o’qlar

Optik o`qda yotgan biror A nuqtadan bu o`qqa kichik  burchak ostida chiquvchi nurlarni linza yana optik o`qda yotgan A<sub>1</sub> nuqtaga to`playdi, bu A₁ nuqta A nuqtaning tasviri deb ataladi (4.7-rasm).

AK nur yo`lini ko`rib chiqamiz. Linza sirtlarida olingan K va N nuqtalarga (ya`ni, AK nurining linzaga tushishi va undan chiqish joylarida) DB va VE urinma tekisliklar o`tkazamiz va bu nuqtalarga linzaning R₁ va R₂ еgrilik radiuslarini o`tkazamiz. Bunda AKNA<sub>1</sub> nurni, sindirish burchagi  bo`lgan yupqa prizmada singan nur deb qarash mumkin. , , ₁, ₂ burchaklarning kichikligi va linza yupqa bo`lganligi sababli quyidagi taxminiy tengliklarni yozish mumkin.

(4. 6)

AKP dan tg

A₁NL dan tg

S₂NL dan tg

C₂KP dan tg

bu erda h₁ - nurning linzaga tushishi nuqtasi (K) ning optik o`qdan balandligi, h<sub>2</sub> - nurning linzadan chiqish nuqtasi (N) ning optik o`qdan balandligi, d va f mos ravishda yorug`lik manbai (A) va uning tasviri (A<sub>1</sub>) dan linzaning optik markazigacha bo`lgan masofalar. Uchburchakning tashqi burchagi o`ziga qo`shni bo`lmagan ikki ichki burchaklarning yig`indisiga teng еkanligiga asoslanib, ANA₄ va S₁MS₂ uchburchaklardan:

va (4.7)

deb yozish mumkin. Biroq, prizma uchun formula o`rinli еdi, bu erda n linzaning sindirish ko`rsatkichi. Shuning uchun (4. 6) va (4. 7) formulalarga asoslanib quyidagi formulaga еga bo`lamiz:

(4.8)

Bu (4.8) munosabat linza formulasi deb ataladi.

Еndi linzalar o`qidan o`tuvchi yorug`likka qanday yo`nalish berishini ko`raylik.

Agar yig`uvchi linza orqali uning bosh optik o`qiga parallel yo`nalgan nurlar o`tkazsak, bu nurlar optiq o`q ustida yotgan bir nuqtada kesishini ko`ramiz (7.8 a-rasm). Ana shu yig`uvchi nuqta linzaning bosh fokusi deyiladi. Sochuvchi linzadan o`tgan nurlarni teskari tomonga davomi optik o`qda yotgan bir nuqtada uchrashadi (7.8 b-rasm). Ana shu nuqta linzaning mavhum fokusi deyiladi.