1-маъруза. Метрология ва стандартлаштириш фанига кириш. Режа

Амалий метрология – назарий метрология ишланмала­рини ва қонунлаштирувчи метрология қоидаларини амалда қўлланиш масалалари билан шуғулланувчи метрология бў­лими.


Ўлчашларнинг сифат мезонлари

Ҳар бир нарсанинг сифати бўлгани каби ўлчашларнинг ҳам сифати ва унинг мезонлари мавжуд. Бу мезонлар ўлчаш­лардаги асосий тавсифларни ифодалайди. Бу мезонлар қаторига қуйидагилар киритилган:

Аниқлик – бу мезон ўлчаш натижаларини катталикнинг чинакам қийматига яқинлилигини ифодалайди. Миқдор жиҳат­дан аниқлик нисбий хатолик модулига тескари тарзда баҳола­нади. Масалан, агар ўлчаш хатолиги 10^-3 бўлса, унинг аниқлиги 10³ бўлади ёки бошқача айтганда, қанчалик аниқлик юқори даражада бўлса, шунчалик, ўлчаш натижасидаги мунтазам ва тасодифий хатоликлар улуши кам бўлади.
Ишончлилик – ўлчаш натижаларига ишонч даражасини белгиловчи мезон ҳисобланади. Ўлчаш натижаларига нисбатан ишончлиликни эҳтимоллар назарияси ва математик статистика қонунлари асосида аниқланади. Бу эса конкрет ҳолат учун хатолиги берилган чегараларда талаб этилган ишончлиликдаги натижаларни олишни таъминловчи ўлчаш усули ва воситаларини танлаш имконини беради.
Тўғрилик – ўлчаш натижаларидаги мунтазам хатоликларнинг нолга яқинлигини билдирувчи сифат мезони.
Мос келувчанлик – бир хил шароитлардаги ўлчашлар­нинг натижаларини бир-бирига яқинлигини билдирувчи сифат мезони. Одатда, ўлчашларнинг мос келувчанлиги тасодифий хатоликларнинг таъсирини ифодалайди.
Қайтарувчанлик – ушбу мезон ҳар хил шароитларда (тур­ли вақтда, ҳар хил жойларда, турли усулларда ва воситаларда) бажарилган ўлчашларнинг натижаларини бир-бирига яқинлиги­ни билдиради.
Ўлчаш хатолиги – ўлчаш натижасини чинакам (ҳақиқ­ий) қийматдан четлашувини (оғишини) ифодаловчи ўлчашнинг сифат мезони.


Назорат саволлари

1. 
   “Метрология ва стандартлаштириш” фанини ўрганишнинг табиий за­рурлиги;
   
2. 
   “Метрология ва стандартлаштириш” нинг фан сифатида шаклланиб бориш жараёни қандай кечган?
   

1