1-ma`ruza Mavzu: Tikuv sanoati haqida umumiy ma’lumotlar. Reja

 Bichuv tsexlarining mashina va uskunalari. 
Tikuvchilik mahsulotlarini tayyorlashda asosiy texnologik jarayonlardan biri 
materiallarni bichishdir. Materiallarni bichishda mexanikaviy, tok manbai, 
kimyoviy va issiqlik energiyalaridan foydalaniladi. Hozirgi vaqtda tikuvchilik 
korxonalarida materiallarni bichishning turli usullari qo’llaniladi. Kesish mexanizmi 
mexanikaviy, termik va termomexanik xarakterga ega bo’lishi uchun materialga 
ta’sir ko’rsatish jarayoniga qarab bichish usullarini 3 ta asosiy turga ajratish 
mumkin: mexanikaviy, termofizikaviy va termomexanikaviy. Materiallarni 
mexanikaviy bichish usulida material maxsus ishchi asboblar (katoklar, valiklar, 
keskichlar va qo’zg’aluvchan pichoqlar) yordamida ketma-ket deformatsiyalanib 
qirqiladi. (1.1-sxema). 
 
1–sxema. Bichish usullari. 
8–rasm. Materiallarni bichish usullari
Termofizikaviy usulda bir xil ko’rinishdagi energiya yordamida ta’sir 
ko’rsatilib material qirqiladi. Termomexanik usulda bir nechta energiyalar 
qo’llanilib, materialga ta’sir ko’rsatiladi. Materiallarning bichish usullarining asosiy 
xususiyatlari to’g’risida to’xtalamiz. 

---

Materiallarni bichishning katokli usulida ishchi asbob sifatida keskichlar 
qo’llaniladi (8-rasm,a).Bu usulda plita 4 ustiga joylashtirilgan material 3 ning 
yuqorigi qismidagi keskichlar 1 ning ustki yuzasi bo’ylab katok 3 lar bosim ostida 
harakatlantiriladi. Demak, bichish paralel ketma-ket usulda amalga oshiriladi. Bu 
usulning asosiy kamchiligi shundan iboratki, katoklarning harakati paytida 
keskichlar materialga nisbatan siljishi natijasida qirqish aniqligi pasayadi. Qirqish 
sifatini quyidagi usul qo’llanilganda ancha oshirish mumkin, ya’ni katok 3 plita 4 ga 
(8-rasm,b) o’rnatilgan keskich 1 larning ustiga joylashtirilgan material 3 bo’ylab 
harakatlantirilganda keskichning materialga nisbatan siljishi ancha kamayadi. 
Valikli usulida materiallarni qirqish kesish 2 va qisuvchi 3 vallari yordamida 
amalga oshiriladi (8-rasm, v). Materiallarni va- liklarda bichish usuli sirpantirib 
bichish usuliga bir qadar o’xshay- di. Bunda bichiladigan gazlama aylanib turadigan 
ikkita valik orasidan o’tkaziladi. Valiklardan biri qirqadigan, ikkinchisi esa 
gazlamani bosib turadigan bo’ladi. Qirqadigan valikka bichiladigan detallarga mos 
shaklda pichoqlar teriladi. Valiklarda bichish usuli- ning afzalliklari nihoyatda ko’p. 
Bunda texnologik jarayonlarni uz- luksiz qilish, bichishni avtomatlashtirish, 
bichilgan detallarni va chiqindilarni chiqarib olishni avtomatlashtirish, materiallar 
uzatishni mexanizatsiyalashtirish osonlashtiriladi. 
Vallarining kesuvchi yuzalarini tayyorlash va qayta tiklash murakkab 
bo’lganligi uchun, bu usul ishlab chiqarishda keng tarqalmagan. 
SHtampovka usulida poyabzal detallari puanson 2 va matritsa 1 
ko’rinishidagi asboblar yordamida qirqiladi (8-rasm, g). Material 3 matritsa va 
puanson orasida joylashtirilib, puanson 2 ga ta’sir ko’rsatiladi. Bu usulda ham 
qirqish aniqligi pastligi va material- ning deformatsiyalanishi, ishchi asbobni 
tayyorlash murakkabligi tufayli yengil sanoatda kam qo’llaniladi. 
Hozirgi paytda materiallarni nihoyatda katta bosim kuchi bilan otilib 
chiqayotgan ingichka suv oqimida qirqish usuli ham sinab ko’rilmoqda. Suv 
zarrachalari (suv bilan polimer aralashmasi) 0,075 - 0,3 mm diametrli soplodan 350 
m/s tezlikda 70 - 350 MPa bosim ostida uzatiladi. Kesish tezligi 0,4 m/s. Bu usulda 
qirqish sifati oshirilgan bo’lib, bichish jarayonini avtomatlashtirish mumkin. 
Materiallarni kontaktsiz usulda ham qirqish mumkin. Ularning bir-biridan 
farqi shundaki, mexanik usulda qirqish asboblariga material bevosita tegib turishi 
shart bo’lsa, mexanik bo’lmagan usulda gazlamaga qirqish asbobi bevosita tegib 
turmaydi. SHuning uchun bu usul kontaktsiz qirqish usuli deyiladi