1-ma`ruza Mavzu: Tikuv sanoati haqida umumiy ma’lumotlar. Reja

 
 Boshqarish sistemalari 
Tikuv mashinalarining moslamalari mehnat unumdorligini oshi- rishga, buyumlarga ishlov 
berish sifatini yaxshilashga imkon beradi. Hozirgi zamon tikuv mashinalari tikilayotgan buyumlar 
tannarxini kamaytirishga, tikuvchilarga ish o’rgatish vaqtini qisqartirishga yor- dam beradigan 
moslamalar bilan ta’minlangan. 

---

Tikuvchilik sanoatida ip qirqish qurilmalari, tikilgan buyumlarni qatlam qilib taxlash 
qurilmalari, baxyaqator berilgan kontur bo’ylab aniq yuritilishiga yordam beradigan shablonlar va 
hokazo tobora ko’p ishlatilmoqda. Tikiladigan detallarni igna tagiga uzatib berishga mo’ljallangan 
moslamalar takomillashtirilmoqda. Konturlari siniq chiziq ko’rinishidagi detallarga moslamalar 
yordamida ishlov berish imkonini beradigan usullar ishlab chiqilgan. Ko’p moslamalarning 
ko’chma elementlari, ba’zilarining mustaqil yuritmasi bor. 
«Dyurkopp-Adler» va «Pfaff» firmalarida ishlab chiqariladigan parallel moki baxyali tikuv 
mashinlariga o’rnatiladigan moslamalarning bir necha turlari 6-jadvalda keltirilgan. Bu 
moslamalar asosan materiallarni bukib tikishda ishlatiladi. Tikuvchilik sanoatida lineykalar va 
tepkilar kabi moslamalar keng qo’llaniladi. 
Ikki uchli surilib ochiladigan lineykalar material qirqimla- riga parallel baxyaqator yuritish 
yoki bort, yoqa, manjet va belbog’larga ikkita parallel baxyaqator yuritib tikish uchun 
mo’ljallangan. 
Moslamada qo’zg’almas lineyka vint yordamida mashina platformasiga mahkamlanadi va 
ochiladigan lineykaga biriktiriladi. 
Ikkita ko’tariladigan yo’naltiruvchi lineykali tepki zich materiallardan tayyorlanadigan ust 
kiyim va yengil kiyim choklarini bostirib tikishda ishlatiladi. Bu moslama bosish tepkisidan 
yuqoriroqda tepki sterjeniga vint yordamida mahkamlanadi. Moslamaning yon tomon yuzalaridagi 
chuqurchalarga ikkita yo’naltiruvchi lineykalar o’rnatilgan. 
Har bir baxyaqator yuritilib bo’lgandan keyin tikilayotgan material qaysi tomonga 
surilishiga qarab yo’naltiruvchi lineykalardan galma-gal foydalanish mumkin. 
Shnur qo’yib tikishga mo’ljallangan tepkilar ayollar va qiz bo- lalarning buyumlarini 
bezashda ishlatiladi. Bunday ishlar bajarila- yotganda shnur materialga qo’shib tikilmasligi lozim. 
SHu sababdan igna shnurni ilib o’tmasligi uchun shnurni yo’naltirib turadigan chuqurcha ignaning 
harakat chizig’idan ma’lum oraliqda bo’ladi. Ti- kuvchi materialni qo’lda bukib, hosil bo’lgan ziy 
ichiga shnurni yo’naltirib turadi. 
6-jadval 
Moslama 
Moslamada 
bajariladigan 
texnologik 
jarayon 
Tikuv 
buyumlari va 
materiallari 

---

Tirikotaj 
materillari 
chetlarin bukib 
tikuvchi 
moslama 
A – ignalar 
orasidagi masofa. V 
– Baxyaqatorlar eni
Engil 
tirikotaj 
materiallari 
Detallari bir 
vaqtda bukib 
birlashtirib 
tikishga 
mo’ljallangan 
moslama 
Sport 
kiyimlari, ayollar 
kiyimi, kuylaklar 
Tasmalarni 
bukib tikishga 
mo’ljallangan 
moslama 
o’rta og’irlikli 
trikotaj 
materiallar 200 
mm enli 
tasmalar 
Tasmalarga 
ishlov beruvchi 
moslama 
Sumkalar uchun 
tasmalar 
Tasmalarga 
ishlov beruvchi 
mashinalar 
Ayollar 
kostyumi. 
Ayollar 
ko’ylagi. Yengil 
materillar 

---

Kiyim 
detallarini 
birlashtirishga 
mo’ljallangan 
moslama 
Sport 
kiyimlari, 
ko’ylaklar. Ustki 
materillar. Yengil 
tirikotaj 
materillari 
Imitatsion 
ishlar uchun 
moslama 
Sport 
kiyimlari, 
ko’ylaklar. Ustki 
materillar.X/b 
materillari 
Materiallar 
chap tarafdan 
uzatilganda 
detallarni 
tikish 
mashinalari 
SHim, o’rta va 
og’ir materillar 
Materiallar 
o’ng tarafdan 
uzatilganda 
detallarni tikish 
mashinalari 
Ishchi 
kiyimlar, o’rta va 
og’ir materillar 
Uqa yoki tasma qo’yib tikishga mo’ljallangan tepkilar esa ust kiyimlarda bort 
chetiga uqa qo’yib tikishda hamda ayollar, bolalar ko’ylaklariga va boshqa 
buyumlarga bezak tasma qo’yib tikishda ishla- tiladi. 
Buklagich tepkilar ich kiyim, erkaklar, o’g’il bolalar ko’ylak- larini va maxsus 
kiyimlarning qirqimlarini bukib choklash va bos- tirib choklashda ichki chok bilan 
tikishga mo’ljallangan. 

---

Qirqimlarni ichki chok bilan tikish uchun, detallarni ostki de- talning qirqimi 
ustki detal qirqimidan chok kengligi bilan ishlov haqqini kengligiga teng miqdorda 
chiqib turadigan qilib taxlanadi. SHunday taxlangan materiallarni buklagich tepkiga 
kiritiladi, bunda ostki detalning bukilgan qirqimi tepkining chap uchidan o’tib, 
tepkining tagiga kirishi kerak. 
CHokni bostirib tikishda tikilgan detal yozib yuboriladi-da, chokni chap 
tomonga bukib, buklagich tepki tagiga joylanadi. Ich kiyim tikishda buklagich tepki 
chokning kengligi 0,5-0,6 sm bo’lganda,maxsus kiyimlar tikishda esa chokning 
kengligi 0,6-0,8 sm bo’lganda ishlatiladi. 
Burma hosil qiladigan tepkilar ayollar va qiz bolalar ko’y- laklarini bezashda 
ishlatiladi.Tepki bikr qilib ishlangan bo’lib, uning qisqa qilib ishlangan tagining 
chap tomonida gorizontal kesigi bor. 
Bunday tepkilar gazlamani bir tekisda burib, buyumni bezashda va ostki 
qavatni bir yo’la burib ikki qavat materialni bir-biriga qo’shib tikishda ishlatishi 
mumkin. 
SHakllantiruvchi yo’naltirgichlar ipak va ip gazlamalardan ti- kiladigan 
detallar yoki buyumlar qirqimlarini ochiq yoki yopiq bukib tikishga mo’ljallangan. 
SHakllantiruvchi yo’naltirgich mashina platformasiga mahkamlanadi. Uning 
chig’anoqsimon buklagichi gazlamaning bukilgan ziyini igna sanchiladigan 
markazdan 1-1,5 mm chaproqqa o’tkazib turadigan qilib tepkidan oldinga 
o’rnatilgan. 
SHakllantiruvchi yo’naltirgichni ishlatishda gazlama qirqimini buklagichning 
spirali ichiga to’ldirib kiritiladi-da, igna tagiga yo’naltiriladi. 
Mag’izlagich lineykalar kiyim ilgaklari va shunga o’xshash de- tallarning 
chetiga mag’iz qo’yib tikishda ishlatiladi. Mag’izlagich li- neyka tepki oldida 
mashina platformasiga mahkamlanadi. Bir-biri ustiga joylashgan ikkita spirali bor 
kronshteyndan iborat ustki va ostki spirallar orasidagi tirqishsimon o’yiqqa buyum 
detallarining qirqimi kiritiladi. 
Tikuv mashinalarida ishlatiladigan oddiygina moslamalarni ko’rib chiqib, 
moslamalarni ishlab chiqishga va joriy etishga maxsus tikuv mashinalari ishlab 
chiqarishga nisbatan ancha kam vaqt ketadi, degan xulosaga kelish mumkin. Bundan 
tashqari, moslamalarni ish- latish yoki ishlatmaslik holatiga o’tkazish mumkinligi 
oddiy tikuv mashinasini maxsus mashina sifatida ishlatish imkonini beradi. 
Ushbu moslamalar ip gazlamadan erkaklar shimi, maxsus ish ki- yimlari, 
ayollar ko’ylagi va o’quvchilar maktab kiyimlarini tikishga ixtisoslashgan 
korxonalarda qo’llanilganda yaxshi natijalarga eri- shish mumkin. Ilmiy tadqiqot 
institutlarining ma’lumotlariga ko’ra, bunday korxonalarda ko’pchilik texnologik 
jarayonlar tegishli moslamalar bilan kompleks jihozlansa, mehnat unumdorligi 20–
30 % ga oshadi.