1– Mа’ruzа. Mavzu: Termodinamika tarixi va rivojlanish tendentsiyalari va vazifalari. Noenergetik sohalarida issiqlik texnikasining o’rni. Reja

1 – jadval

Sovitish agenti	Belgilanishi	Ximiyaviy formulasi	Molekulyar massasi	Normal bosimda qaynash harorati	Kritik harorati	Kritik bosim, bar	Qotish harorati
Suv	R 718	H2O	18,016	+100	374,15	221,1	+0,1
Ammiak	R 717	NH3	17,03	-33,3	132,4	118,9	-77,7
SO2 karbonat angidrid	R 744	CO2	44,01	-78,9	31,0	73,5	-56,6
Freon–11	R 11	CHFCl3	137,39	+23,7	198,0	43,7	-111,0
Freon–12	R 12	CHFCl2	120,92	-29,8	111,5	40,0	-155,0
Freon–22	R 22	CHF3Cl	86,48	-40,8	96,0	49,3	-160,0

Bu xildagi sovitish agentlari qaynayotganda issiqlik yutilishi sodir bo’ladi.

Sovitish mashinalari (qurilmalari) ish jismining turiga qarab ikkita asosiy guruxga bo’linadi:
1. Havoli (gazli) sovitish mashinalari (ish jismi–agent havo, bunda ish jismi o’z agregat holatini o’zgartirmaydi)
2. Bug’li sovitish mashinalari: bunda xladoagent (ish jismi) sifatida past haroratlarda qaynaydigan moddalarning bug’laridan foydalaniladi.
Bug’li sovitish mashinalari o’z navbatida sarf qilinadigan energiyaning turiga asosan 2 xil guruxga bo’linadi:
1 gurux: 1) Bug’li–kompressorli sovitish mashinalari. (mexaniq energiya sarflanadi).


2) Bug’ – ejektorli – Sovitish mashinalari.
II – gurux: 4) (issiqlik energiyasi sarflari)
3) Absorbtsion sovitish mashinalari
14.3. Havoli kompressorli sovitish mashinasiningtermodinamik tsikli





4 - rasm
1–sovitiladigan xona, B – bug’latgich, 2 – kompressor, 3 – kondensator (sovutgich), 4 – kengayish tsilindri (detander)



5 – rasm

Havoli kompressorli sovutish mashinasida juda qulay, xavfsiz va tekin bo’lgan atmosfera havosidan ish jismi sifatida foydalaniladi. Havo sovutish qurilmasi quyidagicha ishlaydi. Sovutiladigan xonani 1 sovitib, qizigan havo kompressor 2 orqali siqiladi, natijada uning harorati ortadi. Siqilgan havo o’zgarmas bosimda 3 kondensatorga uzatiladi. Bu yerda havo sovuq suv orqali atrof–muhit haroratigacha soviydi. Shundan so’ng havo kengayish tsilindri yoki detanderga 4. o’tadi va boshlang’ich bosimigacha kengayadi. Kengayish jarayonida havoning harorati - 60С yoki - 70С ga qadar pasayadi. Sovigan havo yana sovitiladigan xonadagi bug’latgichga kelib qiziydi va kompressorga uzatiladi.

Havoli sovutish mashinasining ideal tsikli rv va T–S diagrammalarda ko’rsatilgan.
Havo 1–2 jarayon bo’yicha adiabatik ravishda Р₁ dan Р₂ qadar siqiladi. (kompressorda).
2–3–izobarik jarayonda havodan q1 issiqlik olib keladi va harorati Т₂ dan Т₃ ga qadar pasayadi. 3–4–adiabatik kengayish jarayonida esa havo yana qo’shimcha ravishda sovitiladi va harorati Т₃ dan Т₄ ga qadar pasayadi.
So’ngra 4–1–izobarik jarayonda havo q₂ issiqlik olib qiziydi va harorati Т₄ dan Т₁ ga ortadi.
Tsiklni amalga oshirish uchun sarf bo’ladigan ish q₁ va q₂ issiqliklarning ayirmasiga teng bo’ladi. Agar havoning issiqlik sig’imini o’zgarmas deb qarasak:
q₁ = С_р (Т₁ –Т₃); q₂ = С_р (Т₁ –Т₃);
l=q₁ – q₂ = С_р(T₂–T₃) –С_р(T₁–T₄); u xolda sovutish koeffitsienti quyidagiga teng bo’ladi:

1 – 2 va 3 – 4 – adiabatik jarayonlardan:

u xolda yoki proportsiya xossasidan
(8)
bunda: Т₁ – Sovutilayotgan muhit harorati yoki kompressorga surilayotgan havo harorati;
Т₂ – Siqilgan havoning harorati.