1– Mа’ruzа. Mavzu: Termodinamika tarixi va rivojlanish tendentsiyalari va vazifalari. Noenergetik sohalarida issiqlik texnikasining o’rni. Reja

T₁ = const
v₁ v₄ v₂ v₃ v

5.3 – rasm. itna\anim\rasm5_3.swf

Teskari Karno tsikli ham qaytar jarayonlardan hosil bo‘ladi. Ishchi jism boshlang‘ich holatidan 1 – 4 adiabata bo‘yicha kengayadi. Bunda atrof – muhit bilan issiqlik almashinuvi sodir bo‘lmaydi. Ishchi jismning harorati Т₁ dan Т₂ ga qadar kamayadi. So‘ngra ishchi jism 4 – 3 izoterma bo‘yicha kengaya boshlaydi va Т₂ haroratli muhitdan q₂ issiqlikni oladi. 3 – 2 bo‘yicha gazning adiabatik siqilishi sodir qilinadi va uning harorati Т₂ dan Т₁ gacha ortadi. 2 – 1 izotermik jarayonda gazdan Т₁ yuqori haroratli muhitga q₁ issiqlik beriladi.
Ko‘rib chiqilgan teskari tsiklda siqilishda bajarilgan ish kengayishda bajarilgan ishdan 14321 yopiq soxa yuzasiga teng bo‘lgan ish miqdorida kattadir. Bu tsikl ishi issiqlikka aylanadi va q₂ issiqlik bilan birgalikda Т₁ haroratli issiqlik manbaiga beriladi. Shunday qilib, teskari tsiklda l ishni sarflab sovuq jismdan issiq jismga q₂ issiqlikni uzatish mumkin. Bunda issiqlik manbai oladigan issiqlik q₁ = q₂ + l ga teng.
Teskari tsikl bo‘yicha ishlaydigan mashina sovutish mashinasi deyiladi.
Demak, teskari tsiklni yoki sovutish tsiklini hosil qilish uchun albatta energiya sarflash lozim. Sovutish mashinasining ishini baxolashda sovutish koeffisienti dan foydalaniladi.
(5.12)
yoki
(5.13)
Karno teoremasi: Karno tsiklining termik FIKi ishchi jismning xossalariga emas, balki faqat isitgich va sovutgichlarning haroratlariga bog‘liq bo‘ladi.


7.5. Entropiya (yunoncha, entroria – aylanish, o‘zgarish) termodinamik tizimning holat funktsiyasidir.
Entropiya termodinamik tizim bilan tashqi muhitning o‘zaro issiqlik almashinuvi jarayonning kechish yo‘nalishini ifodalaydi.
Ideal gaz misolida entropiyani holat funktsiyasi ekanligini isbotlaylik.

dq=c_pdt – dp (3.10)

tenglamani 1/T ga ko‘paytiramiz

(3.11)


/T=R/p ekanligidan:
(3.12)
Tenglamani o‘ng tomoni integrallanadi, ya’ni u qandaydir funktsiyaning to‘liq differentsialidir. Shu funktsiyani s harfi bilan belgilaymiz. Shunday qilib quyidagicha yozish mumkin:

Shunday qilib, ds=dq/T formula bilan aniqlanadigan holat parametri aniqlandi. S funktsiya ichki energiya va entalpiyaga o‘xshab holat funktsiyasidan iborat ekan –uning qiymati holat parametrlari bilan bir qiymatda aniqlanadi. Klauzius kiritgan funktsiya S entropiya deb aytiladi. Entropiya ekstensiv xossa bo‘lib, u ham boshqa ekstensiv kattaliklarga o‘xshab additivlik xossasiga ega. Solishtirma entropiya deb aytiladigan quyidagi

(3.17)

kattalik modda massa birligining entropiyasidan iborat bo‘ladi.

Holatning istalgan boshqa funktsiyasi kabi tizimning solishtirma entropiyasi ham holatning istalgan ikkita parametric x, y ning funktsiyasi ko‘rinishida tasavvur etish mumkin.

S=f (x, y). (3.18)

Bu yerda x va y sifatida p va , va T va hokazolar bo‘lishi mumkin.

Tizimning entropiyasi turli qaytar jarayonlarda ortishi va kamayishi mumkinligi (3.11) munosabatdan ko‘rinib turibdi: temperatura kattaligi T har doim musbat bo‘lganligidan tizimga issiqlik berilganda (dq>0) uning entropiyasining ortishi (ds>0), issiqlik olinganda esa (dq<0) uning entropiyasining kamayishi (ds<0). (3.11) munosabatdan kelib chiqadi.
Qaytar jarayonda jism holati boshlang‘ich holat 1 dan oxirgi holat 2 gacha o‘zgarganda jism entropiyasining quyidagi

kattalikka o‘zgarishi ham (3.11) dan kelib chiqadi. Entropiya tushunchasi issiqlik dvigatellarining sikllarini analiz qilish uchun juda qulay bo‘lgan holat diagrammasini kiritishga imkon beradi. Holat diagrammasida abtsissa bo‘yicha entropiya, ordinata bo‘yicha esa absolyut temperatura qo‘yiladi (3.4-rasm).
Ixtiyoriy jarayon I-II ning egri chizig‘ini Ts –diagrammada tasvirlaymiz.
(3.11) tenglamadan qaytar jarayonda

dq=Tds (3.20)

ekanligi kelib chiqadi.

3.4-rasm.

Demak, qaytar jarayonda tizim olgan (yoki bergan) issiqlik miqdori Ts – diagrammada jarayon egri chizig‘i ostidagi yuza bilan tasvirlanadi.

Ts – diagrammaning qulayligi shundaki, siklda keltirilgan va olingan issiqlik miqdori ham siklni amalga oshirish natijasida olingan ish (yoki agar sikl teskari bo‘lsa, sarflangan ish) unda yaqqol tasvirlanadi.