1-Ma`ruza. Mavzu: Metallmaslar. Vodorod. Suv. Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni. Metallmaslarning umumiy xossalari

2. Xrom, olinishi, xossalari, oksidlari, gidroksidlari va tuzlari.

Tabiatda uchrashi. Xrom tabiatda turli xil minerallarda birikmalar holida uchraydi. Uning eng ko`p tarqalgan minerali xromit (xromli temirtosh) FeCr<sub>2</sub>O<sub>4</sub> dir. Xromning yer po`stlog`idagi umumiy miqdori 0,03 % ni tashkil etadi. Koinotda esa xrom Quyoshda, yulduzlarda va meteoritlarda borligi aniqlangan.

Olinishi. Xrom metali Cr₂O₃ ni qizdirib turib Al bilan qaytarish orqali yoki xrom birikmalarining suvdagi eritmalarini elektroliz qilish yo`li bilan olinadi:

Cr₂O₃ + 2Al = Al₂O₃ + 2Cr

Fizik–kimyoviy xossalari. Xrom–kulrang-oq tusli yaltiroq metall. Zichligi 7,2 g/sm³, suyuqlanish harorati 1855 ⁰C. Tabiiy xrom massa sonlari 50, 52, 53, 54, va 56 bo`lgan beshta izotopning aralashmasidan tarkib topgan. Sun`iy yo`l bilan radioaktiv izotoplari ham olingan. Al da bo`lgani kabi Cr da ham sirtida oksid parda Cr₂O₃ hosil bo`ladi. Suyultirilgan sulfat va xlorid kislotalar bilan oksid parda erigandan keyingina eriy boshlaydi: Cr + 2H⁺ = Cr²⁺ + H₂↑

Yuqori haroratda kislorodda yonib, oksid hosil qiladi. Cho`g` holigacha qizdirilgan xrom suv bug`lari bilan reaksiyaga kirishadi:

4Cr + 3O₂ = 2Cr₂O₃ 2Cr + 3H₂O = Cr₂O₃ + 3H₂↑

Xrom metali qizdirilganda galogenlar, vodorod galogenidlar, oltingugurt, azot, fosfor, ko`mir, kremniy va bor bilan reaksiyaga kirishadi:

Cr + Cl₂ = CrCl₂ 2Cr + N₂ = 2CrN

2Cr + 3S = Cr₂S₃ Cr + Si = CrSi