1-ma’ruza Mavzu: Hayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari Reja

4)Xavflar taksonomiyas Atrof-muhit muhofazasinipg ekulogik asoslari

Taksonomiya - bu murakkab hodisalarning tushunchalarini. kishi faoliyatiga qaratiigan narsalami turkuinlash (klassilikaisiya) va sistemalash to`g`risidagi fandir. U faoliyat xavfsizligi sohasida ilmiy bilimlarni uyushtirishda, xavflaming tartibini yanada chuqurroq o`rganishda katta ahamiyatga ega. Taksonomiya yangi fan bo`lib, hali to`la ishlab ehiqilmagan. Shuning uchun bu to`g`rida taksonomiyaning ishlangan qismi to`g`risida so`z olib boramiz:

Kelib chiqishi bo`yicha xavllar Tabiiy, texnik, ekologik va aralash bo`ladi.

Rasmiy standartga asoslanib xavllar xili bo`yicha fizik, kimyoviy, biologik va ruhiy turlarga bo`linadi.

Salbiy oqiballarning ro`y berish vaqti bo`yicha xavflar impulsiv ixtiyor harakat) va kumulyativ (to`satdan keluvchi) larga bo`Iinadi.

Xavflarning tarqalishiga yo`l qo`ymaslik bo`yicha (lokalizatsiya) - litosl`era. gidrosfera, atmosfera va koinot bilan bog`liq bo`ladi.

Xavflar kelib chiqadigan oqibatlari bo`yicha - charchash, kasallanish, jarohatlanish, halokatlar, yong`inlar va o`limga olib boradigan sabablar.

Xavflar keltiradigan zarari bo`yicha - ijtimoiy, texnik. ekologik va h.k.

Xavfni namoyon bo`ladigan muhiti bo`yicha - maishiy. sport, yo`l transport, ishlab chiqansh va harbiy.

Odamga ta`siri bo`yicha xavf - aktiv va passiv. o`ta ta`sirehan (zaharlar, kislotalar) va sust (narkotik moddalar, aroq. sigarcla) bo`ladi. Passiv dcgandaodamning o`zi sababchi bo`ladi.

Xavflar ro`yxati. Bu aniq bir tartiblar bo`yicha qo`yilgan nomlnr, atamalar. ro`yxati (o`zgaruvchan harorat. havo tezligi, bosim, yorug`lik, havoni iom/.alsiyalash. porllash, gerbetsid. shovqin, tebrartish, yong`in, zaharli moddalar. lazer nuri. el. yoyi va h.k.).

Har bir tekshiriladigan obyektda o`tkaziladigan aniq lekshinshlar tichun shu obyektda (sexda, ish joyida, texnologik jarayonda. kasbda) uchraydigan xaritalar ro`yxati tuziladi.

Xavflarning kvantillkatsiyasi

Bu hayotiy faoliyai xavfsizligi (HFX) ni ta`inmlashgaqaraiilgan. ladhirlar uchun yetarii darajada kcrak bo`lgan miqdoriy. vaqtincha. lazoviy va boshqa xususiyailarni aniqlab, amalga oshirish jarayonidir. Tenglashtinsh jarayonida aniq bir masalani hal qilish xavflar ro`yxati. a`zodan tashqanga chiqarmaslik (jamlash) mumkin bo`lgan zarar va boshqa omillar aniqlanadi.

Sabablar va uqibatlar

Yashirin xavflar amalga oshishiga olib kcladigan shuroii - sabab deb ataladi. Sabablar-jarohallar. yuqumli kasalliklami kcng tarqalishi (cpidemiya), airof muhitga zarar va boshqa xil oqibatlar kclliradi.

Xavf-sabab-oqibat uchligi - bu yashirin xavtlarni va zararlai ni amalga oshiruvchi taraqqiyotning mantiqiy jarayonidir. Masalan: zahar (xavfii) - don tayyorlirvehining xatosi (sabab) - zaharlanish (ko`ngilsiz oqibatlar). Elektr toki - i|isqa ulanish - kuyib qolish. Aroq - juda ko`p bo`lsa -o`lim.

Yashirin xavflar aksiomasi (o`z-o`zidan ma`lum xaqkjat).

Mutloq xavfsiz bo`lgan ish (faoliyat) bo`lishi mumkin cmas. Dcmak. har qunda) (faoliyat) bo`lmasin - unda yashirin xavf bo`ladi. Bu aksioma HFX da g`oyat katta metodologik ahamiyatga ega. Tavakkal nazariyasining asosiy fikrlari

1950 yil sentabr oyida Kyoln shahrida bo`lgan Hayotiy faoliyat xavfsizligi birinchi Jahon kongressida, olimlar HFXni fan deb aytishni qabul qildilar va o`z ma`ruzalarida "tavakkal" tushunchasini qo`lladilar. Kongressda harbirolim "tavakkal" tushunchasini o`zicha talqin qildi.

Masalan: V. Marshal - tavakkal - bu xavfning miqdony bahosidir. Miqdoriy baho - bu bo`lib o`tgan ko`ngilsiz hodisalarning aniq bir davr ichida bo`lishi mumkin bo`lgan soniga nisbatidir. "Tavakkal" ni aniqlashda nimani "tavakkali" degan savolga javob berish kerak.

Rasmiy nuqtayi nazardan "tavakkal" - bu takrorlanish. Ammo, bu tushunchalar orasida muhim larq mavjud, chunki xavfsizlik masalalari bo`lishi mumkin bo`lgan ko`ngilsiz oqibatlar soni to`g`risida shartli ravishda aytishga to`g`ri keladi.