1-Ma’ruza mashg’uloti. Mavzu: Shaxsiy kompyuterlarning ta’minoti va uning turlari, dasturlar va apparat ta’minoti

-
 
arifmetik-mantiqiy qurilma - arifmetik-mantiqiy amallarni bajarish uchun; 
-
 
boshqaruv qurilmasi - dastur bajarish jarayonini boshqaradi; 
-
 
xotiralovchi qurilma yoki xotira - dastur va ma‘lumotlarni saqlaydi; 
-
 
tashqi qurilma - ma‘lumotlarni kiritadi va chiqaradi. 

---

Shuni ta‘kidlash kerakki, o‗sha vaqtdan bozirgi kungacha yaratilayotgan 
kompyuterlarning aksariyati Fon Neyman tamoyili asosida yaratilmoqda. 
Sbunday qilib, 1949-yilda Fon Neyman tamoyiliga asoslangan birinchi
kompyuterni ingliz olimi Moris Uilki yaratdi va shu davrdan kompyuterlar erasi 
boshlandi. Kompyuterlarning rivojlanishida uning elementlar bazasi o‗zgarishi lozim 
edi.Chunki 1940-1950-yillarda yaratilgan kompyuterlar tarkibini elektron lampalar 
tashkil etardi. Shu sababdan bu kompyuterlar kata hajmda bo‘lib, ularni joylashtirish 
uchun katta zallar kerak bo‗lardi. 
Insoniyatda rivojlanishga intilish bo‗lgani uchun fan va texnika sohasida 1948-
yilda tranzistorlar paydo bo‗ldi. Tranzistorlarni elektron lampalar o‗rniga ishlatish 
mumkinligi aniqlangach, undan kompyuter qurilmalarida ham foydalanila boshlandi. 
1959-yiIda Robert Noys kremniyning kichkina plastinasida tranzistorlar bog‗lash 
usulini ixtiro qilib, integral sxemalar asrini boshlab berdi, shunday chiplarga 
asoslanib, keyin yaratilgan, kompyuterlar, shartli ravishda uchinchi bosqich 
kompyuterlari deb atala boshlandi.
Integral sxemalarga asoslangan birinchi kompyuter l968-yilda yaratildi. O‗z 
navbatida mikroprotsessorlar yaratilishi, taraqqiyoti, riyojlanish tarixini ko‗rib 
chiqishga fursat yetdi. 1970-yilda INTEL firmasida integral sxema asosida birinchi 
mikroprotsessor yaratildiki, u o‘zining 3 smli hajmi bilan ENIAC gigant 
mashinasidan ishchanroq va tezkorroq edi. Avvaliga, Intel-4004 (4 razryadli) 
mikroprotsessori, so‗ng 1974-yildagi Intel-8080 mikroprotsessori yaratildi, u hozirgi 
kunda ham SHK industriyasining standarti hisoblanadi. 
Mikroprotsessorlar avvaliga kalkulyatorlar va maxsus qurilmalarda ishlatila 
boshlandi. So‘ngra esa kompyuterlar tarkibiga kiritildi va 1973-yilda Fransiyada 
Troung Trong Ti tomonidan yaratilib, jamoa tomonidan ekzotik o‗yinchoq sifatida 
qabul qilindi. 1975-yilda keng ommaga mo‘ljallangan birinchi ―Altair-8800‖ SHK 
yaratildi. 
Inson tafakkurini har tomonlama mantiqiy fikrlashga jalb qiladigan SHKlar 
muallifi Stiv Jobsdir. 
―Apple Gomputer‖ firmasi 1977-yildan boshlab kо‗p seriyali shunday SHKlarni 
ishlab chiqara boshladi. 
Pol Allen va Bill Geyts ―Aitair‖ uchun Basic tili interpretatorini yaratdilar. Bu 
dasturdan yozish, muloqot qilish osonligini ko‗rgan iste‘molchilarda SHKlarga 
qiziqish ortdi. 
Shu o‗rinda Respublikamiz maktablaridagi mavjud ―Praves‖ turidagi sodda 
kompyuterlar 8-baytli SHKlar safiga kirishini aytish mumkin.
Faqaft ulkan EHMlar chiqarish bilan mashg‗ul bo‘lgan IBM (International 
Business Machines) firmasi SHKlar bozoriga keyinroq e‘tibor berdi. 1981-yildan 
boshlab, IBM firmasi ham SHK ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydi. IBM firmasi Intel-
8088 nomli 16 razryadli mikroprotsessor bazasida IBM PC (Ay-Bi-Em Pi-Si deb 
o‘qiladi) SHKini yaratdi. Bu kompyuterning dasturiy ta‘minotini yaratish Microsoft 
firmasiga topshirildi, natijada bir-ikki yilda lBM PC boshqa firma SHKlarini 
bozordan siqib chiqardi. 
―Shaxsiy‖ atamasi hisoblash texnikasidan foydalanuvchining alohida 
foydalanishi mumkinligini bildiradi. Shaxsiy kompyuterlar asosan klaviatura, displey, 
protsessor, printer va boshqa qurilmalardan tashkil topgan bo‗lib, uni bunday 
ko‗rinishda yozuv stolidagi asboblardan biri deb hisoblashimiz miimkin. 

---

Hozirgi vaqtda eng ko‗p ishlatiladigan SHKlar IBM PClardir. SHKlar o‗zining 
hisoblash imkoniyatiga qarab asosan uchta sinfga bo‘linadi: cho‘ntak, uy-ro‗zg‗or 
yoki kasbiy.
Cho‗ntak kompyuterlari (pocket computers sinfiga mansub) bitta yoki bir 
necha katta integral sxemalardan tuzilgan bo‗lib, hisoblash jihatidan murakkab, lekin 
nisbatan axboroti jihatidan oddiy bo‗lgan masalalarni yechishga mo‗ljallangan. 
Odatda, ular bir yoki bir necha qatorda matnli. va sonli ma‘lumotlarni ko‗rsatish 
uchun mo‘ljallangan suyuq kristallar bilan ishlaydigan mozaikali indikatorlar bilan 
ta‘minlangan bo‗ladi. Bunday kompyuterlar jumlasiga Yaponiyanirig Sharp va Casio 
firmalari tomonidan yaratilgan PC-1210, PC-1500, FX-702R va AQSHning Hewlett 
Packard firmasi tomonidan yaratilgan NR-71 kompyuterlari va boshqalar kiradi. 
Uy-ro‗zgor kompyuterlari (home computers sinfiga mansub) hisoblash va 
axboroti jihatidan o‘rtacha tartibdagi masalalarni yechishga mo‘ljallangan. Bu sinfga 
mansub bo‗lgan kompyuterlarga oddiy magnitofon va televizor ulash mumkin (ya‘ni 
o‘zaro axborot almashinish mumkin). Ular yozuv mashinasidek unchalik katta 
bo‗lmagan klavishalar yordamida boshqariladi. Odatda, bu SHKlar uy-ro‘zg‘or 
ishlariga tegishli hisoblashlarni va ma‘lumotlarni bajarishda, ya‘ni oilaviy budjetni 
hisoblashda bolalarning ongini murakkab ya intellektual mashqlar (o‗yinlar) 
yordamida o‗stirishda, kompyuterli slaydlardan foydalanishda, o‗qish jarayonida, 
o‗quvchilarning olgan bilimini tekshirishda va boshqalarda ishlatiladi. Bunday
kompyuterlar jumlasiga Angliyaning Sinclair Radians Ltd firmasi tomonidan 
yaratilgan ZX-80, 
ZX-81,
Yaponiyaning Casio fiimasi tomonidan yaratilgan RV-
700 va AQSHning Hewlett Packard firmasi tomonidan yaratilgan NR-75 
kompyuterlari va boshqalar kiradi. 
SHKlarning arxitekturasi ularning barcha ko‗rinishlarini, tasnifini va o‗zaro 
bog‗lanishlarini ifodalaydi. EHMlarning asosiy funksional, vazifalariga: 
ma‘lumotlarni qayta ishlash va xotirada saqlash, tashqi obyekt bilan o‗zaro ma‘lumot 
ayirboshlash kiradi. EHMlarning qo‘shimcha vazifalariga esa asosiy funksional 
vazifalarning samaradorligini oshirish,, ish rejimlarining effektligini ta‘minlash, 
foydalanuvchi bilan muloqot rejimini hosil qilish, ishonchlilikni oshirish kiradi. 
Kompyuterlarning tuzilishi, bu model bo‗lib, unda barcha tashkil etuvchilar 
ma‘lum qonun va qoidalar hamda tamoyillar asosida o‘zaro bog‘langanligini 
ifodalaydi.