1-ma’ruza leksikologiya, uning ob’ekti, turlari, vazifalari. O‘zbek tili lug‘at tarkibining ma’no jihatidan tavsifi reja: Leksikologiya, uning obyekti, vazifalari

2) belgi-xususiyat o`xshashligi:

shirin

qovun

(bosh ma’no) –

shirin

so`z

(ko`chma ma’no). Bunda narsa va harakat belgi-xususiyatlarini bildiruvchi so`zlar

asos bo`ladi.

3) harakat-holat o`xshashligi:

eshikni

ochmoq

(bosh ma’no) –

sirni

ochmoq

(ko`chma ma’no). Bunda

2. Metonimiya

(grekcha “qayta nomlash”) – narsa, belgi va harakatlar

o`rtasidagi aloqadorlik asosida ma’no ko`chish hodisasi. Bu aloqadorlik o`rin

hamda vaqt jihatdan bo`ladi. Metonimiyada bir predmet bilan ikkinchi predmet

orasida doimiy real aloqa mavjud bo`ladi. Bunda: 1) narsaning nomi shu narsa

ichidagi boshqa bir narsaga ko‘chiriladi:

auditoriya

– “xona” (bosh ma’no);

auditoriya

kuldi – “xona ichidagi odamlar”(ko`chma ma’no) ; 2) narsaning nomi

shu narsaga asoslangan o‘lchov birligi nomiga ko‘chiriladi:

qop

– narsa (bosh

ma’no) =

bеsh

qop

shakar

(o‘lchov birligi – ko`chma ma’no); 3) o‘lchov birligi

nomi shu o‘lchov birligi bilan bog‘liq bo‘lgan narsa nomiga ko‘chiriladi:

to‘qson

bеsh

– o‘lchov birligi (bosh ma’no) =

to‘qson bеsh choy

– choy navi(ko`chma

ma’no); 4) muallifning nomi uning asarlari ma’nosida ishlatiladi:

Navoiyni

ko‘p

mutolaa qilgan.

5) belgining nomi shunday belgisi bor narsa nomiga ko`chiriladi:

ko`k

( bosh ma’noda - rang) –

ko`k

(ko`chma ma’noda - osmon). Buni belgi

o`xshahsligi asosida metafora usuli bilan ko`chishdan farqlash lozim. Metaforada

---

belgi tushunchasi saqlanadi, metonimiyada esa belgi tushunchasi narsa

tushunchasiga aylanadi.

6) o`simlikni ifodalagan nom shu o`simlikdan

tayyorlanadigan narsa nomiga ko`chadi:

kofe

(bosh ma’noda – o`simlik nomi) –

kofe

(ko`chma ma’noda - ichimlik). Tildagi tejamkorlik tamoyili metonimiyada

to`laligicha namoyon bo`ladi, ya’ni deyarli barcha holatlarda so`z o`zi bog`langan

so`zning ma’nosini o`z zimmasiga oladi. Qiyoslang:

bir piyola