1-Maruza Kirish

§9.4.Mah’sulot xaqidagi malumotlarni standartlashtirish vakodlash. 
 
Shtrix-kodlarni  mah’sulotlarga  nisbatan  tadbiq  etish  g’oyasi  ilk  bora 
o’tgan  asrning  30-yillarida  AQSh  ning  Garvard  biznes  maktabida  yaratilgan 
bo’lib,  undan  amalda  foydalanish  bir  necha  o’n  yillardan  so’nggina,  yani,  60-
yillardan  boshlangan.  Shtrix-kodlar  dastlab  temir  yo’llar  tizimida  ishlatilgan 
bo’lib,  shu  usul  orqali  temir  yo’l  vagonlarini  identifikatsiyalangan. 
Mikrojarayonor  texnikasining  gurkirab  rivojlanishi  70-yillardan  boshlab  shtrix-
kodlardan  keng  ravishda  foydalanish  imkonini  yaratdi.  1973  yil  AQSh  da 
Mah’sulotning  universalp  kodi  (IRC)  qabul  qilinib,  1977  yildan  boshlab  esa 
Evropa  Kodlash  Tizimi  EAN  (EuroreanArticleNumbering)    taosis  etildi  va 
h’ozir undan nafaqat Evropada, balki boshqa mintaqalarda h’am keng ravishda 
foydalanilmoqda. 
 
Shtrix-kod  ketma-ket  almashinib  keluvchi  qora  (shtrix)  va  oq    (probel) 
rangli, turli qalinlikdagi chiziqlardan iborat bo’lib, bu chiziqlarning o’lchamlari 
standartlashtirilgan.  Shtrix-kodlar  maxsus  optik  qurilmalar  -  skanerlar 
yordamida  o’qishga  mo’ljallangan.  Ular  vositasida  shtrixlar  mikrojarayonorlar 
orqali  raqamlarga  dekoderlanib,  mah’sulot  xaqidagi  malumotlar  kompyuterda 
to’planadi. 
 
Ko’pgina  iqtisodiy  rivojlangan  davlatlarda  qadoqlangan  mah’sulotda 
shtrix-kodning  bo’lishi  majburiy  sanaladi.  Aks  xolda  savdo  tashkilotlari 
mah’sulotni qabul qilishda voz kechishlari mumkin. Bu qoidaga xalqaro savdo 
munsoabatlarida  h’am  rioya  etiladi.  Ushbu  tizimning  iqtisodiy  samaradorligi 
mah’sulotning  85  foizidan  ko’pi  kodlashtirilganda  yaqqol  namoyon  bo’ladi. 
Bundan tashqari kodlashtirish mah’sulotga nisbatan bo’lgan talab va extiyojlarni 
aniqlash,  jamlash,  h’isobga  olish,  mah’sulotni  kelish-ketishini  h’isob  qilib 
borish,  buxgalteriya  h’isoblarida  va  xujjatlarni  rasmiylashtirishda,  h’amda 
mah’sulotlarni saqlash va savdoda sifatni nazorat etishda aloh’ida o’rin tutadi. 
 
Asosan  EAN  kodlarining  ikki  tizimidan  ko’proq  foydalaniladi:  13 
razryadli va 8 razryadli raqamli kodlar. Bunda eng ingichka shtrix birlik sifatida 
olinadi. Har bir raqam (yoki razryad) ikki shtrix va ikki probeldan iborat bo’ladi 
(rasmlarga qarang). 13 razryadli kodning tarkibida quyidagi kodlar ko’rsatiladi: 

 
davlat kodi ("davlat bayrog’i"); 

  korxona (firma) - tayyorlovchi kodi; 

 
mah’sulotning kodi; 

  nazorat soni. 
 
EAN  assotsiatsiyasi  turli  davlatlar  uchun  kodlar  ishlab  chiqqan  bo’lib, 
ushbu  kodlardan  foydalanish  uchun  markazlashgan  tarzda  litsenziyalar  tavsiya 
etadi. Masalan, Frantsiya uchun davlat kodi sifatida 30-37, İtaliya uchun 80-87 
oraliqlari  tavsiya  etilgan.  Baozi  davlatlarning  kodlari  uch  xonali  sondan  iborat. 
Masalan,  Gretsiya  -520,  Rossiya  -  460,  Braziliya  -  789.  Quyida  keltirilgan 
jadvalda bazi bir davlatlarning litsenziya asosida olingan kodlari keltirilgan. 
 
Tayyorlovchi  korxonaning  kodi  h’ar  bir  davlatda  tegishli  mah’kamalar 
tomonidan  tuziladi.  Odatda,  bu  kod  beshta  raqamdan  iborat  bo’lib,  davlat 
kodidan keyin keladi. 

---

 
 
 
Давлат 
коди 
Назорат сони 
 
Т
айёрловчи 
коди 
М ахсулот 
коди 
  
5   
  
0   
  
1  
  2   
3   4    
   
5   
 
6  
 
7  8  
 
9     0 0   
М арказий ш трихлар 
Четки ш трихлар