1-Maruza Kirish

§13.2. Gruntlarda kovak  bosimini aniqlash 

---

Gruntdagi to’liq kuchlanish grunt skeleti kuchlanishi, kovaklardagi suyuqlik va 
gaz  bosimi  yig’indisidan  tashkil  topadi.  Bu  miqdorlarning  qiymati  grunt 
tarkibida  qattiq  ,  suyuq    va  gazsimon  unsurlarning  nisbiy  ulushiga  bog’liq. 
Gruntdagi kuchlanish h’olatini bilish uchun kovaklardagi bosimni aniqlash talab 
etiladi. Kovak bosimi pezometrlar yordamida o’lchanadi. 
13.8 – rasm ,  a  da  g’ovak zichlamali 4 pezometr tasvirlangan. Atrofi o’ralgan  
quvur 3 ning pastki uchi yog’och qopqoq bilan yopilgan. Quvur atrofi qum bilan 
zichlangan  4.  Quvurning  pastki  qismi  ℓ  uzunlikda  perfolangan.  Quvurning 
yuqori uchida qopqog’i 1 bor va uning atrofi betonlangan. Suv o’tkazmaydigan 
zichlamali pezometr (13.8 – rasm, b) h’am yuqoridagiga o’xshaydi, faqat uning 
perfolangan qismidan pastki va ustki qismlari malum masofada suv o’tmas grunt 
bilan zichlanadi 6. 
 
 
  13.8 – rasm. Pezometr  sxemasi. 
 
Filtrdan  sizib  o’tgan  suyuqlik  bo’shliqda  bosim 
uyg’otadi,  bu  bosimni  gidrostatik,  pnevmatik 
yoki 
elektrik 
o’zgartirgichlar 
yordamida 
o’lchash  mumkin.  Pezometrlar  h’am  musbat, 
h’am manfiy bosimni o’lchashi, tekshirilayotgan 
zonada  gruntning  fizik-mexanik  xossalariga 
kamroq 
tasir 
etishi, 
kovak 
bosimidagi 
o’zgarishlarni  tez  ilg’ashi  h’amda  barqaror 
ko’rsatkichlar  berishi  lozim.  Kovak  bosimini 
o’lchashda 
asosiy 
xatoliklar 
o’lchash 
sxemasining  inertsionligi  evaziga  sodir  bo’ladi.  Xatolikka  olib  keladigan  ko’p 
uchraydigan  manba  pezometr  filtri  zonasida  yoki  quvurda  to’planib  qoladigan 
h’avo  puffakchalaridir.  Shuning  uchun  h’avoni  yo’q  qiladigan  maxsus  istema 
qo’llaniladi.  Kovak  bosimini  o’lchashda  sistemadan  suyuqlik  oqib  chiqishiga 
h’amda  h’aroratning  tasir  etishiga  (ayniqsa  qishda)  yo’l  qo’yilmaslik  kerak. 
Bundan tashqari, filtrlar toza, filtratsiya koeffitsientlari to’g’ri tanlangan h’amda 
pezometrlarning  ishchi  suyuqliklariga  begona  unsurlar  aralashmagan  bo’lishi 
lozim. 
 
Laboratoriya va naturaviy distantsion o’lchov ishlarida keyingi paytlarda 
elektrik pezometrlar keng qo’llana boshladi   (13.9 – rasm). Mazkur asbobning 
ishlash printsipi ishchi bo’shliqdagi suvning diafragma 3 ga beradigan bosimiga 
asoslanadi. Diafragmaning ko’chishlari bosimga proportsional ravishda induktiv 
yoki simli o’zgartirgich 4 va 5 yordamida elektr signallariga aylantiriladi ( 1  – 
korpus,  2  –  filtr,  6  –  izolyatsiya,  7  –  sim).  Bu  asboblar  kam  inertsiyali  bo’lib, 
dinamik o’lchovlar olib borish imkonini beradi. 

---

 
13.9 – rasm. Elektr simli pezometr.